Wojewoda podkarpacki chce wpisać mogiłę na Monastyrzu do rejestru grobów i cmentarzy wojennych

Wojewoda podkarpacki Ewa Leniart zawnioskowała do wiceszefa Instytutu Pamięci Narodowej prof. Krzysztofa Szwagrzyka o przeprowadzenie prac archeologiczno-ekshumacyjnych na mogile członków UPA na Górze Monastyrz w Werchracie w gminie Horyniec-Zdrój. Oddziałowe Biuro Upamiętnienia Walk i Męczeństwa IPN w Rzeszowie uznało przeprowadzenie takich prac za zasadne.

Jak poinformował portal kresy.pl, mogiła w Monastyrzu została nielegalnie wzniesiona w 1993 r przez członka Związku Ukraińców w Polsce Dymitra Bogusza. Tablicę z napisem gloryfikującym upowców zniszczyli nieznani sprawcy. W 2000 r., w wyniku uzgodnień między Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa a wojewodą podkarpackim, został zalegalizowany. Umieszczona została na nim inna tablica, która jednak nie do końca spełnia warunki dotyczące takich miejsc pamięci, m.in. nie było na niej inskrypcji w języku polskim, a treść napisu nie odpowiadała obowiązującemu wzorowi[paywall]. Pomnika nie wpisano wówczas do rejestru grobów i cmentarzy wojennych.

We wtorek, 11 marca br., podczas posiedzenia sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych, dotyczącego m.in. sytuacji i problemów nekropolii oraz upamiętnień związanych z mniejszością ukraińską w Polsce, wiceszef resortu kultury Jarosław Sellin przedstawił bieżący stan tej kwestii. Przyznał, że sporym problemem, wywołującym napięcia, jest sprawa „upamiętnienia członków UPA na wzgórzu Monastyrz w Werchracie na Podkarpaciu”. Ma on stać – jak powiedział minister – na zbiorowej mogile upowców poległych w 1945 r. w walce z NKWD.

Wojewoda rozwiąże problem?

W styczniu br. wojewoda podkarpacki Ewa Leniart zwróciła się do dyrektora rzeszowskiego oddziału IPN Dariusza Iwaneczki z prośbą o przesłanie dokumentów potwierdzających tożsamość oraz okoliczności śmierci osób pochowanych w tej mogile.

– W lutym tego roku natomiast zawnioskowała do zastępcy prezesa IPN profesora Krzysztofa Szwagrzyka o ujęcie w planach prac archeologiczno-ekshumacyjnych IPN działań badawczych na tej mogile – powiedział J. Sellin, dodając: – Wojewoda zobowiązał się do dokonania wpisu obiektu do rejestru grobów i cmentarzy wojennych po rozwianiu wątpliwości w dwóch kwestiach. Po pierwsze, bezspornego istnienia pochówku i ustalenia liczby pochowanych, a po drugie wyjaśnienia kwestii ewentualnej zbrodniczej działalności osób umieszczonych na upamiętnieniu wcześniej, przed walką z NKWD, w której ci żołnierze zginęli.

„Problemy” w Hruszowicach

Podobne przedsięwzięcia wykonywane były w 2018 r., kiedy zespół pod kierunkiem prof. K. Szwagrzyka przeprowadził badania w miejscu rozebranego, nielegalnego obiektu ku czci UPA w Hruszowicach. W oparciu o wyniki badań profesor stwierdził, że nie ma żadnych naukowych podstaw do tego, żeby twierdzić, że w miejscu, gdzie przeprowadzono prace, były masowe bądź pojedyncze groby członków UPA.

Od 2015 r. tablica na pomniku była pęknięta po rozbiciu jej przez nieznane osoby (krzyż, który został pomalowany na biało-czerwono, później oczyścili aktywiści z Ukrainy). Władze ukraińskie i środowiska ukraińskie w Polsce domagały się jej odnowienia – ale zdaniem Adama Siwka, szefa pionu upamiętnień IPN – na przeszkodzie stał brak przepisów regulujących status miejsc pochówku członków UPA. W styczniu br. stwierdzono, że ktoś zabrał z pomnika kawałki tablicy i wrzucił do dołu razem z wyszywanymi „rusznykami”, które w listopadzie ub.r. na pomniku oraz pobliskich drzewach zawiązali proukraińscy aktywiści na znak oddania czci zmarłym. W lutym br. na mogile bojowników OUN-UPA pojawiła się nowa tablica z prawosławnym krzyżem oraz napisem „ŚP Obywatele Polski narodowości ukraińskiej polegli w walce z NKWD; 2 – 3 marca 1945; Wieczna im pamięć”.

Autor: Mariusz Godos / Życie Podkarpackie