Analiza wyników grudniowej oceny wartości hodowlanej buhajów rasy HF biorących udział w polskich programach selekcji buhajów

Trzecia ocena wartości hodowlanej buhajów w 2020 r. została opublikowana w grudniu przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach.

tekst: dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska, PFHBiPM

Przypominamy, że w ocenie 2020/1 nastąpiła zmiana bazy genetycznej, która w Polsce jest aktualizowana co pięć lat (więcej na ten temat na pfhb.pl/aktualnosci/instytut-zootechniki-zmienil-baze-w-wycenie-wartosci-hodowlanej-bydla). Aktualna ocena grudniowa jest drugą publikacją, która bierze pod uwagę tę zmianę.

Celem naszych analiz wartości hodowlanej buhajów rasy HF jest pokazanie postępu genetycznego w populacji samców, a tym samym skuteczności wykonywanej pracy hodowlanej, zwłaszcza ich selekcji. Analizujemy buhaje inseminacyjne biorące udział w programach hodowlanych, zarejestrowane w systemie teleinformatycznym Symlek i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych.

Analiza dotyczy pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych genomowo, urodzonych w latach 2016–2020 w liczbie 315 szt., i pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych konwencjonalnie, urodzonych w latach 2012–2016 w liczbie 402 szt. W sumie analizowana grupa liczy 717 buhajów. Na przestrzeni kilku lat obserwuje się spadek liczby ocenionych genomowo buhajów w analizowanej grupie zwierząt. W ocenie 2020/3 wyniósł on 32,3% w stosunku do oceny 2020/2.

Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych realizujących programy hodowlane w Polsce. Natomiast 55 buhajów w chwili publikacji oceny było tzw. inną własnością, głównie hodowców, i zostało poddanych genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji tych programów.

W niektórych porównaniach wykorzystujemy nowy Indeks Ekonomiczny (IE), który został opracowany i opublikowany przez Centrum Genetyczne PFHBiPM, co pozwoli pokazać w złotówkach, o ile większy zysk przynoszą buhaje genomowe w porównaniu do konwencjonalnych, czy te pochodzące z importu w stosunku do krajowych. Zachęcamy wszystkich hodowców do wykorzystywania informacji o Indeksie Ekonomicznym buhajów, co w przyszłości przełoży się na większe zyski z produkcji mleka. Jest to informacja zawarta w katalogach buhajów, o którą każdy hodowca powinien poprosić, wybierając samca na ojca przyszłej generacji krów w swoim stadzie. Przełożenie jest proste – im wyższy Indeks Ekonomiczny buhaja, tym więcej złotówek w kieszeni producenta mleka w przyszłości.

Objaśnienie skrótów użytych na wykresach i w tabelach
PF – indeks selekcyjny Produkcja i Funkcjonalność
IE – Indeks Ekonomiczny
PPR – podindeks produkcyjny
PPO – podindeks pokrojowy
PPL – podindeks płodności
KS – WH dla zawartości komórek somatycznych
DLUG – WH dla długowieczności

ANALIZA CAŁEJ POPULACJI BUHAJÓW

Potwierdza się przewaga wartości hodowlanej młodych buhajów genomowych.

Średnia wartość hodowlana 717 szt. analizowanych buhajów po ocenie grudniowej 2020 r. wynosi 119 jednostek indeksu selekcyjnego PF i jest o trzy jednostki wyższa w porównaniu do oceny sierpniowej (wykres 1). Średnia wartość hodowlana analizowanych buhajów wyrażona Indeksem Ekonomicznym (IE) wynosi 1111 zł i jest wyższa o 118 zł od średniej wartości tego indeksu z poprzedniego sezonu oceny.
Buhaje genomowe w ocenie 2020/3 mają średnią wartość hodowlaną 129 jednostek indeksu Produkcja i Funkcjonalność i 1622 zł Indeksu Ekonomicznego, natomiast buhaje konwencjonalne – 111 jednostek indeksu PF i 710 zł IE, co daje przewagę na korzyść buhajów genomowych – 18 jednostek indeksu PF i 912 zł IE. Oznacza to, że córki buhajów genomowych będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 456 zł niż córki buhajów konwencjonalnych. Powinno to zachęcić hodowców do większego korzystania w inseminacji z młodych rozpłodników. W poprzednim sezonie oceny różnica w zysku wynosiła 415 zł.

Buhaj znajdujący się na pierwszym miejscu w rankingu jest rozpłodnikiem ocenionym na podstawie genomu i ma indeks PF = 149 i IE = 2640 zł, a pierwszy buhaj z oceną konwencjonalną zajmuje 42. pozycję z indeksem PF = 140 i IE = 2104 zł.

Buhaje genomowe w porównaniu do konwencjonalnych mają średnio wyższy indeks selekcyjny PF, ale także jego składowe: produkcję (+13 jednostek), pokrój (+14 jednostek), komórki somatyczne (+10 jednostek) i długowieczność (+12 jednostek) – patrz wykres 2. Jednak dla cech płodności buhaje ocenione na podstawie genomu są średnio o jedną jednostkę podindeksu gorsze w porównaniu do buhajów ocenionych konwencjonalnie. Niepokojący jest obserwowany na przestrzeni lat brak poprawy genetycznej dla cech płodności. Przy okazji przypominamy, że bardzo istotne jest, aby wszystkie informacje o kryciach samicy były zgłaszane i rejestrowane w systemie. Wracają one do hodowców w postaci oceny wartości hodowlanej samic i samców. Jeśli informacja nie jest rzetelna już u źródła, odpłaci się nam niewiarygodną, wtórną informacją o wartościach naszych zwierząt, a przecież na tym bazujemy, wykonując pracę hodowlaną. Ta sama reguła dotyczy wszystkich innych danych potrzebnych do szacowania wartości hodowlanych. Dlatego należy zwracać uwagę, żeby podawane informacje o zwierzętach zawsze były wiarygodne i pełne.

Analiza buhajów według roku urodzenia

Postęp, jaki niosą starsze buhaje ocenione już na podstawie użytkowości córek, jest wolniejszy w porównaniu do młodych buhajów ocenionych na podstawie genomu, co doskonale widać, analizując ich wartość genetyczną w zależności od roku urodzenia (tabela 1).

Średnie wartości hodowlane roczników buhajów 2012 do 2016 wynoszą odpowiednio 107–123 jednostek indeksu PF i 467–1321 zł IE, co daje roczny postęp hodowlany na poziomie 4,0 jednostki PF i 213 zł IE.

Postęp ten jest większy u młodych buhajów, ale różnica między starszymi samcami coraz bardziej się zmniejsza, gdyż są one już coraz bardziej rezultatem selekcji genomowej. Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2016 r. a 2020 różnica w wartości hodowlanej wynosi 19 jednostek PF i 1056 zł IE, co stanowi postęp roczny na poziomie 4,8 jednostek PF i 264 zł IE. Zmniejszając liczbę genotypowań młodych buhajów, zmniejszamy też intensywność selekcji, co również wpływa na obserwowany postęp genetyczny ścieżki samców.

Poszczególne składowe indeksu PF (PPR, PPO, KS, DLUG) dla poszczególnych roczników buhajów ocenionych genomowo również znacznie poprawiły się na przestrzeni tych kilku lat. Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2016 r. a najmłodszymi, urodzonymi w 2020 r., różnice wynoszą od +8 do +15 jednostek, w zależności od cechy. Tylko cecha płodności pozostaje na tym samym poziomie (101/102), z wyjątkiem najmłodszego, 2020 rocznika buhajów (107). Jednak liczba osobników urodzonych w 2020 r. jest na razie stosunkowo mała (6), dlatego wymaga to potwierdzenia w następnej ocenie.

Analiza buhajów według właściciela

Analizowane buhaje należą głównie do czterech spółek inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto pewna liczba rozpłodników ocenionych genomowo w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej oraz wyboru danych do analizy była własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów selekcji realizowanych przez spółki inseminacyjne (wykres 3).

Aktualnie zarówno w Polsce, jak i w większości innych krajów na świecie hodowca sam nie może zgenotypować buhajka w celu oszacowania jego wartości hodowlanej. Jest to usługa zarezerwowana dla firm inseminacyjnych, których buhaje współtworzą populację referencyjną, niezbędną do wykonania tej oceny.

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, która wynosi średnio 124 jednostki PF i 1389 zł IE dla całej subpopulacji buhajów i 134 jednostki PF i 1907 zł IE w przypadku buhajów ocenionych na podstawie genomu.

Analiza buhajów według kraju pochodzenia

Buhaje biorące udział w polskich programach hodowlanych dla rasy HF pochodzą z siedmiu krajów (wykres 4).

W subpopulacji 717 buhajów 68% stanowią osobniki urodzone w Polsce (w sezonie 2020/2 – 70%). Pozostałe buhaje pochodzą z Francji – 16%, Niemiec – 9%, Holandii – 4%, Danii – 2%. W tej grupie znajduje się również jeden buhaj pochodzący z Włoch i jeden z Hiszpanii.

ANALIZA TOP 100 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

W subpopulacji 100 najwyżej ocenionych buhajów znajdują się 92 rozpłodniki ocenione genomowo i 8 rozpłodników ocenionych na podstawie córek. Ich wartość hodowlana mieści się w przedziale 134–149 jednostek PF i 1022–3059 zł IE, a średnia wartość hodowlana wynosi 139 jednostek PF i 2096 zł IE. Różnica między buhajem na pierwszej i setnej pozycji rankingu według indeksu PF wynosi 15 jednostek. Trudo powiedzieć, czy to dużo, czy mało. Jeżeli natomiast weźmiemy pod uwagę różnicę wartości Indeksu Ekonomicznego między najlepszym buhajem w tym rankingu (IE 3059 zł) a najsłabszym (IE 1022 zł), to uzyskamy 2037 zł. Oznacza to, że córki buhaja pierwszego będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 1018 zł niż córki buhaja drugiego. To duży zysk, łatwo możemy podjąć decyzję, którego buhaja wybrać na przyszłego ojca krów w stadzie.

W top 100 jest:

• 0 buhajów z indeksem PF ≥ 150 jednostek (poprzednio były 2);
• 45 buhajów z indeksem PF ≥ 140 jednostek (poprzednio były 33);
• 94 buhaje z indeksem PF ≥ 135 jednostek (poprzednio były 83).

Duża różnorodność genetyczna buhajów

Buhaje z rankingu top 100 indeksu selekcyjnego PF pochodzą aż od 66 ojców i tylko 17 ma co najmniej dwóch synów (tabela 2). Największą ich liczbę (7) mają buhaje Braveness i Cyrano. Średnia wartość hodowlana synów pierwszego z nich wynosi 139 jednostek PF i 2128 zł IE. Braveness, urodzony w październiku 2016 r., jest ojcem buhaja Danko Zoom, który zajmuje pierwsze miejsce w obecnym rankingu.

Na szczególną uwagę zasługuje również stawka trzech synów buhaja Gywer RDC z najwyższą średnią wartością hodowlaną indeksu PF 145 jednostek oraz IE 2489 zł, oraz buhaja Firebird ze średnią indeksu PF synów również 145 jednostek i IE 2382 zł.

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła radykalnie zmieniło wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę samców, ale każdy z nich inseminuje małą ilość potencjalnych matek buhajów.

Na ojców buhajów wybiera się również jak najmłodsze, dobrze wycenione osobniki ocenione na podstawie genomu, co radykalnie przyspiesza postęp hodowlany.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia

• Najwięcej buhajów na liście top 100 ma WCHiRZ w Poznaniu – 53 szt. (w poprzedniej ocenie 43) ze średnim indeksem PF = 140 i 2216 zł IE.
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 26 buhajów (poprzednio 30) ze średnim indeksem PF = 137 i 1867 zł IE.
• MCHiRZ w Łowiczu ma 17 buhajów (poprzednio 20) ze średnim indeksem PF = 140 i 2067 zł IE.
• MCB w Krasnem ma 1 buhaja (poprzednio 3) z PF = 139 i 2462 zł IE.
• 3 buhaje ze średnim indeksem PF = 135 i IE = 2013 zł należą do innych właścicieli niż spółki inseminacyjne (tabela 3).

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów należy stwierdzić, że:

• w grupie 26 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy buhaje urodzone w Polsce stanowią 46%, we Francji – 42%, w Niemczech – 12%;
• w grupie 17 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu buhaje urodzone w Polsce stanowią 41%, w Niemczech – 59%;
• w grupie 53 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu buhaje urodzone w Polsce stanowią 28%, w Niemczech – 49%, w Holandii – 15%, we Francji –4%, w Hiszpanii i Danii – po 2%.
• 1 buhaj będący własnością MCB w Krasnem pochodzi z Holandii.

W sumie na liście top 100 najwyżej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 37% (poprzednio 40%). Buhaje z Niemiec stanowią 39% listy top 100, z Francji – 13%, z Holandii – 9%, z Danii – 1%, z Hiszpanii – 1%.

Po raz pierwszy na liście top 100 buhaje urodzone w Polsce nie zajmują pierwszego miejsca pod względem liczby zwierząt.

Buhaje pochodzące z importu powinny stanowić niewielki procent ogólnej liczby buhajów w krajowych programach selekcyjnych i posiadać wartość hodowlaną zdecydowanie wyższą niż osobniki pochodzące z polskiej hodowli.

Porównując średni IE buhajów z importu, wynoszący 2145 zł, do średniego IE buhajów urodzonych w Polsce, wynoszącego 2012 zł, należy zauważyć, że jest on wyższy tylko o 133 zł.

ANALIZA TOP 10 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

Średnia wartość indeksu selekcyjnego PF buhajów z rankingu top 10 wynosi 146 jednostek i 2556 zł IE (tabela 4). Wszystkie buhaje w rankingu top 10 ocenione zostały genomowo.

Numer jeden top 10 to urodzony w Polsce buhaj Danko Zoom z indeksem selekcyjnym PF = 149 jednostek, o którym pisaliśmy w poprzednich numerach HiChB. W poprzedniej ocenie buhaj ten, z indeksem PF = 151 jednostek, był na drugim miejscu listy. Rozpłodnik potwierdza swoją wysoką wartość hodowlaną w każdej kolejnej ocenie.

Na liście top 10 mamy jeszcze dwa inne polskie buhaje, które wyceniły się po raz pierwszy: Danko Adel, na 4. pozycji (PF = 147) i buhaj Zol Abat, na 10. pozycji (PF = 144). Roczny buhaj Danko Adel pochodzi z Hodowli Roślin DANKO sp. z o.o., urodził się z embriotransferu (o. Firebird US3142352969, m. Danko Wioch PL005371677479). Roczny buhaj Zol Abat pochodzi z Hodowli Zarodowej Zwierząt „Żołędnica” sp. z o.o. i także urodził się w wyniku embriotransferu (o. Firebird US3142352969, m. Era PL005396369106).

Wynik ten pokazuje, że warto inwestować w polskie stada hodowlane, genotypując jak najwięcej reproduktorów i przeszczepiając jak najwięcej zarodków od najlepszych młodych samic.

Przeanalizujmy, jak plasują się w ocenie 2020/3 buhaje z listy top 10 oceny 2020/2. Buhaj Rioaveso był na 1. miejscu w rankingu, a aktualnie jest na 3. Ski z 3. pozycji przesunął się na 6., a Zentos – z 4. na 7. Buhaj Premium z 5. miejsca przesunął się na 9. Natomiast Garret z 6. lokaty uplasował się na 12. miejscu (PF = 144, IE = 2616 zł). Palmer w poprzednim sezonie zajmował 7. pozycję, a aktualnie jest na 15. (PF = 143, IE = 1961 zł). Hitchcook z 8. lokaty spadł na 25. (PF = 141, IE = 2007 zł). Buhaj Lucky ET z 9. pozycji w poprzednim sezonie spadł na 18. miejsce listy rankingowej (PF = 142, IE = 2064 zł). Castromil z 10. lokaty przesunął się na 20. (PF = 142, IE = 2248 zł).

Należy zauważyć, że od czasu gdy bazy genetyczne zostały połączone z EuroGenomics, ocena wartości hodowlanej buhajów jest dużo stabilniejsza, co jest spowodowane większą jej precyzją. Nie obserwujemy drastycznych zmian pozycji buhajów w rankingach z sezonu na sezon. Spadek lokaty na liście jest normalnym zjawiskiem, oznaczającym, że buhaje są spychane w dół przez nowe, lepsze osobniki, co jest potwierdzeniem postępu genetycznego. Jednak wahania te z sezonu na sezon nie powinny być zbyt duże, zwłaszcza jeśli ocena buhaja została wykonana z wysoką precyzją. Stabilne oceny wartości hodowlanej to łatwiejsza praca selekcyjna, która przynosi spodziewane efekty.

Na liście top 10 buhaje pochodzą po siedmiu różnych ojcach (tabela 5).

W ocenie 2020/1 pięć rozpłodników należało do WCHiRZ w Poznaniu, trzy do MCHiRZ w Łowiczu, jeden do SHiUZ w Bydgoszczy i jeden był własnością hodowcy. W ocenie 2020/2 osiem buhajów należało do WCHIRZ w Poznaniu i dwa do MCHiRZ w Łowiczu. W obecnej ocenie dziewięć buhajów należy do WCHiRZ w Poznaniu i jeden do MCHiRZ w Łowiczu (wykres 5).

W aktualnej ocenie na liście top 10 sześć buhajów pochodzi z Niemiec, trzy z Polski i jeden z Holandii.

ANALIZA BUHAJÓW POCHODZĄCYCH Z POLSKIEJ HODOWLI

Analiza ta dotyczy wyłącznie buhajów, których wartość hodowlana została oceniona na podstawie genomu, urodzonych w latach 2016–2020, gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej spółek inseminacyjnych. W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu, jednak ważne jest, aby ten udział nie był zbyt duży, ponieważ programy oceny i selekcji buhajów powinny bazować głównie na polskiej bazie selekcyjnej, która jest coraz większa, na lepszym poziomie genetycznym, i promować rodzimą hodowlę bydła.

Sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt, unikatowych linii genetycznych i być jedynie wzbogaceniem polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie osobników ocenionych genomowo kształtuje się na poziomie co najmniej 75% w MCHiRZ w Łowiczu, w SHiUZ w Bydgoszczy i w MCB w Krasnem, a tylko 46% w WCHiRZ w Poznaniu (wykres 6). Analiza ta pokazuje różnice w systemie wyboru buhajów między spółkami inseminacyjnymi, które w swoich programach bazują głównie na polskiej hodowli (MCHiRZ w Łowiczu, SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem), w stosunku do tych importujących młode buhaje zgenomowane za granicą (WCHiRZ w Poznaniu).

W tabeli nr 6 przedstawiamy listę 10 najlepszych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 143 jednostki PF i 2279 zł IE, z wartościami w przedziale pomiędzy 149 a 139 jednostek PF i 2806 a 1743 zł IE.

Niezmiennie zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich buhajów i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych spółek inseminacyjnych – poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ich ojcami.

Podsumowanie

W artykule tym przedstawiliśmy analizę oceny wartości hodowlanej buhajów 2020/3. Po raz kolejny do porównań użyliśmy Indeksu Ekonomicznego (IE) opracowanego przez CGen PFHBiPM.

Średnia wartość hodowlana wszystkich ocenionych buhajów w sezonie 2020/3 jest wyższa o trzy jednostki PF w stosunku do oceny sierpniowej i wynosi 119 jednostek indeksu PF.

Bardzo duży spadek (32,3%) liczby ocenionych genomowo buhajów w ocenie 2020/3 w porównaniu do oceny 2020/2 świadczy o coraz mniejszej inwestycji w selekcję genomową ze strony podmiotów realizujących programy selekcji buhajów.

Buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnio wyższą wartość hodowlaną wyrażoną indeksem selekcyjnym PF o 18 jednostek oraz 912 zł IE w stosunku do buhajów ocenionych konwencjonalnie.

Postęp genetyczny jest większy u młodych buhajów (roczniki 2016–2020), ale różnica coraz bardziej się zmniejsza, gdyż roczniki 2012–2016 są już rezultatem selekcji genomowej.

Na liście top 100 najwyżej ocenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią już tylko 37%. Ich wartość hodowlana mało różni się od wartości hodowlanej buhajów zaimportowanych przez cztery polskie firmy inseminacyjne (średnia różnica IE wynosi 133 zł).

Na liście top 10 znajdują się trzy buhaje z Polski: Danko Zoom (PF = 149) na 1. miejscu, Danko Adel (PF = 147) na 4. pozycji, buhaj Zol Abat (PF = 144) na 10. pozycji.

Polskie podmioty realizujące programy hodowlane powinny jak najwięcej inwestować w rozwój rodzimej genetyki, podobnie jak to robią spółdzielnie inseminacyjne w krajach takich jak Niemcy, Francja, Holandia czy Dania, żeby otrzymać materiał hodowlany o wyższej wartości genetycznej. Zakup materiału z importu jest najprostszym rozwiązaniem, jednak trzeba pamiętać, że zawsze będzie to materiał gorszy niż ten, który pozostał do użytku w rodzimym kraju, co stawia nas na gorszej pozycji. Przykład trzech polskich buhajów na liście top 10 pokazuje, że mamy w kraju wspaniałą genetykę, tylko trzeba w nią zainwestować. Natomiast hodowcy, zakupując nasienie, powinni doceniać polskie buhaje, w myśl powiedzenia: cudze chwalicie swego nie znacie.  