MARIAN
REJEWSKI W tej historii jest wszystko, co zwykle jest treścią komiksów: wielka tajemnica, wojna wywiadów, pościgi i ucieczki, dramatyczne wydarzenia. I jest bohater. Człowiek, którego niektórzy starsi mieszkańcy Bydgoszczy znali jako spokojnego lokatora kamienicy przy ul. Dworcowej 10, statecznego męża i ojca. Wielu innych mijało go codziennie na ulicy, gdy zmierzał rano z teczką do pracy. I nie mieli pojęcia, że dzięki temu skromnemu księgowemu druga wojna światowa skończyła się kilka lat wcześniej. Że ten niepozorny człowiek uratował setki tysięcy, a może miliony istnień ludzkich. Marian Rejewski, bo o nim mowa, człowiek, który złamał tajemnicę Enigmy – maszyny szyfrującej, co do której Niemcy byli przekonani, że jest nie do pokonania. Jak wspominał go inny bohater, Jan Nowak Jeziorański – legendarny kurier z okupowanej Polski, który zetknął się z nim w czasie wojny w Wielkiej Brytanii, Rejewski: „nie rzucał się w oczy i zupełnie nie zwracał na siebie uwagi. Nigdy nie przyszło mi na myśl, że mam przed sobą człowieka, który w moim odbiorze, bardziej przyczynił się do zwycięstwa nad Hitlerem niż wszystkie armie”. Marian Rejewski był nie tylko geniuszem matematycznym, ale i człowiekiem niezwykłej odwagi i prawości. Nie bacząc na grożące mu ze strony komunistów niebezpieczeństwo, wrócił po wojnie do Polski, by być razem z żoną i dziećmi. Za życia nie dane mu było odebrać należnego szacunku i chwały, dlatego czynimy to dziś, przypominając tego jednego z największych mieszkańców Kujaw i Pomorza.
B Y D G O S ZC Z A N I N, K TÓ R Y Z Ł A M A Ł S Z Y F R E N I G M Y
Piotr Całbecki Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego
scenariusz
Maciej Jasiński rysunki
ISBN 978-83-949231-0-5
Jacek Michalski
scenariusz Maciej Jasiński rysunki Jacek Michalski konsultacja historyczna
fot. Wikipedia
B Y D G O S ZC Z A N I N, K TÓ R Y Z Ł A M A Ł S Z Y F R E N I G M Y Marian Rejewski urodził się 16 sierpnia 1905 roku w Bydgoszczy. W tutejszym Państwowym Gimnazjum Klasycznym w 1923 roku zdał egzamin maturalny, po czym rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu w Poznaniu. 1 marca 1929 roku uzyskał tytuł magistra filozofii. Na krótko przed ukończeniem studiów został skierowany na kurs kryptologii organizowany przez Biuro Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Po uzyskaniu magisterium oraz rocznym stażu w Getyndze rozpoczął pracę na Uniwersytecie w Poznaniu, kontynuując jednocześnie kontakty z Biurem Szyfrów. W 1932 roku stał się etatowym pracownikiem Biura w Warszawie. Kilka miesięcy później udało mu się złamać szyfr maszyny Enigma używanej przez armię niemiecką. Jako pierwszy na świecie, do odczytania zakodowanej informacji wykorzystał permutacje zamiast stosowanych wcześniej metod statystycznych i lingwistycznych. Opracował też model Enigmy, której kopie wykonali pracownicy zakładów AVA. Ponieważ jednak Niemcy wciąż udoskonalali Enigmę, wraz Henrykiem Zygalskim i Jerzym Różyckim stworzył zespół, który do wybuchu II wojny światowej, stosując coraz nowocześniejsze i bardziej skomplikowane metody, odczytywał depesze niemieckich kryptologów. W tym celu Zegalski opracował swoje słynne płachty (rodzaj kart perforowanych, poprzedników tych, których do lat 80. XX wieku używano w informatyce), a Rejewski najpierw cyklometr, a później tzw. „bombę”, czyli urządzenia mechaniczno-elektryczne służące do automatycznego łamania kodu Enigmy. Za rozwiązanie zagadki Enigmy Prezydent RP przyznał kryptologowi w 1938 roku Złoty Krzyż Zasługi. W 1934 roku Marian Rejewski ożenił się z bydgoszczanką Ireną Lewandowską, z którą doczekał się dwójki dzieci: syna Andrzeja i córki Janiny. Na krótko przed wybuchem II wojny światowej Polacy postanowili przekazać swoją wiedzę na temat Enigmy sojusznikom – Francuzom i Brytyjczykom. Na spotkaniu tym powiedzieliśmy wszystko, co sami wiedzieliśmy, i pokazaliśmy wszystko, co mieliśmy do pokazania (…). Od naszych gości nie dowiedzieliśmy się niczego. Ani Anglicy, ani Francuzi nie zdołali pokonać pierwszych trudności, nie mieli połączonych bębenków, ani żadnych metod – napisał we wspomnieniach Rejewski. Po napaści Niemców, a później Rosjan na Polskę, w nocy z 17 na 18 września 1939 roku polscy kryptolodzy przekroczyli granicę polsko-rumuńską, a tydzień później byli już w Paryżu. Żona Rejewskiego z dwójką dzieci pozostała w stolicy, po upadku powstania warszawskiego wróciła do rodzinnej Bydgoszczy. We Francji Rejewski, Zegalski i Różycki kontynuowali prace. Dzięki nim w czasie kampanii francuskiej kryptologom udało się odszyfrować 5084 depesze, co nie uchroniło jednak Francuzów przed klęską. W ciągu następnych lat wojny Polacy kilka razy musieli się ewakuować, uciekając przed Niemcami, by wreszcie w sierpniu 1943 roku dotrzeć do Wielkiej Brytanii. Ale już tylko we dwóch – Różycki zginął. Blisko rok po ewakuacji Rejewskiego i Zegalskiego na Wyspy Brytyjczycy, korzystając z ich ustaleń i urządzeń, skonstruowali własną maszynę deszyfrującą i odsunęli Polaków od pracy nad Enigmą. Stało się to okazją do powstania po wojnie serii artykułów, książek i filmów (ostatni powstał zaledwie trzy lata temu), w których Anglicy przypisali wyłącznie sobie zasługę złamania największej tajemnicy Hitlera. Po zakończeniu wojny Rejewski powrócił do mieszkających w Bydgoszczy żony i dzieci. Przez ponad 20 lat (gdy spisał swoje wspomnienia i przekazał je do Wojskowego Instytutu Historycznego), w obawie przez komunistami, jako były pracownik przedwojennego wywiadu nie ujawnił swojej przeszłości. Mimo to Służba Bezpieczeństwa cały czas miała go na oku. Do 1967 roku, gdy ze względu na stan zdrowia przeszedł na rentę, pracował w Bydgoszczy jako księgowy w kilku państwowych i spółdzielczych firmach. Dwa lata później przeprowadził się z żoną do Warszawy. Zmarł 13 lutego 1980 roku. Został pochowany na Powązkach. W rodzinnej Bydgoszczy Mariana Rejewskiego upamiętniają m.in. tablica pamiątkowa na kamienicy przy ulicy Wileńskiej 6 oraz pomnik na rogu ulic Gdańskiej i Śniadeckich. Dla uczczenia 110. rocznicy urodzin i 35. rocznicy śmierci rok 2015 ogłoszono w Bydgoszczy Rokiem Mariana Rejewskiego.
dr Krzysztof Osiński ISBN 978-83-949231-0-5 Wydanie II poprawione. Wydanie I komiksu „Marian Rejewski - bydgoszczanin, który złamał szyfr Enigmy” sfinansowane zostało przez Miasto Bydgoszcz.
rok wydania 2017 nakład 2000 szt. wydawca Agencja Reklamowa GALL sc ul. Szosa Chełmińska 50, 87-100 Toruń gall@gall.torun.pl na zlecenie Województwa Kujawsko-Pomorskiego
WYDAWCA:
Kontakt: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego Plac Teatralny 2, 87-100 Toruń, tel. 56 62-18-600, 56 62-18-610 e-mail: punkt.informacyjny@kujawsko-pomorskie.pl www.kujawsko-pomorskie.pl facebook.com/WojewodztwoKujawskoPomorskie twitter.com/lubietubyc instagram.com/kujawskopomorskie youtube.com/user/umwkp issuu.com/kujawsko-pomorskie flickr.com/photos/kujawskopomorskie
MARIAN
REJEWSKI BYDGOSZCZANIN, KTÓRY ZŁAMAŁ SZYFR ENIGMY
scenariusz
Maciej Jasiński rysunki
Jacek Michalski
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
scenariusz Maciej Jasiński rysunki Jacek Michalski konsultacja historyczna
fot. Wikipedia
B Y D G O S ZC Z A N I N, K TÓ R Y Z Ł A M A Ł S Z Y F R E N I G M Y Marian Rejewski urodził się 16 sierpnia 1905 roku w Bydgoszczy. W tutejszym Państwowym Gimnazjum Klasycznym w 1923 roku zdał egzamin maturalny, po czym rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu w Poznaniu. 1 marca 1929 roku uzyskał tytuł magistra filozofii. Na krótko przed ukończeniem studiów został skierowany na kurs kryptologii organizowany przez Biuro Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Po uzyskaniu magisterium oraz rocznym stażu w Getyndze rozpoczął pracę na Uniwersytecie w Poznaniu, kontynuując jednocześnie kontakty z Biurem Szyfrów. W 1932 roku stał się etatowym pracownikiem Biura w Warszawie. Kilka miesięcy później udało mu się złamać szyfr maszyny Enigma używanej przez armię niemiecką. Jako pierwszy na świecie, do odczytania zakodowanej informacji wykorzystał permutacje zamiast stosowanych wcześniej metod statystycznych i lingwistycznych. Opracował też model Enigmy, której kopie wykonali pracownicy zakładów AVA. Ponieważ jednak Niemcy wciąż udoskonalali Enigmę, wraz Henrykiem Zygalskim i Jerzym Różyckim stworzył zespół, który do wybuchu II wojny światowej, stosując coraz nowocześniejsze i bardziej skomplikowane metody, odczytywał depesze niemieckich kryptologów. W tym celu Zegalski opracował swoje słynne płachty (rodzaj kart perforowanych, poprzedników tych, których do lat 80. XX wieku używano w informatyce), a Rejewski najpierw cyklometr, a później tzw. „bombę”, czyli urządzenia mechaniczno-elektryczne służące do automatycznego łamania kodu Enigmy. Za rozwiązanie zagadki Enigmy Prezydent RP przyznał kryptologowi w 1938 roku Złoty Krzyż Zasługi. W 1934 roku Marian Rejewski ożenił się z bydgoszczanką Ireną Lewandowską, z którą doczekał się dwójki dzieci: syna Andrzeja i córki Janiny. Na krótko przed wybuchem II wojny światowej Polacy postanowili przekazać swoją wiedzę na temat Enigmy sojusznikom – Francuzom i Brytyjczykom. Na spotkaniu tym powiedzieliśmy wszystko, co sami wiedzieliśmy, i pokazaliśmy wszystko, co mieliśmy do pokazania (…). Od naszych gości nie dowiedzieliśmy się niczego. Ani Anglicy, ani Francuzi nie zdołali pokonać pierwszych trudności, nie mieli połączonych bębenków, ani żadnych metod – napisał we wspomnieniach Rejewski. Po napaści Niemców, a później Rosjan na Polskę, w nocy z 17 na 18 września 1939 roku polscy kryptolodzy przekroczyli granicę polsko-rumuńską, a tydzień później byli już w Paryżu. Żona Rejewskiego z dwójką dzieci pozostała w stolicy, po upadku powstania warszawskiego wróciła do rodzinnej Bydgoszczy. We Francji Rejewski, Zegalski i Różycki kontynuowali prace. Dzięki nim w czasie kampanii francuskiej kryptologom udało się odszyfrować 5084 depesze, co nie uchroniło jednak Francuzów przed klęską. W ciągu następnych lat wojny Polacy kilka razy musieli się ewakuować, uciekając przed Niemcami, by wreszcie w sierpniu 1943 roku dotrzeć do Wielkiej Brytanii. Ale już tylko we dwóch – Różycki zginął. Blisko rok po ewakuacji Rejewskiego i Zegalskiego na Wyspy Brytyjczycy, korzystając z ich ustaleń i urządzeń, skonstruowali własną maszynę deszyfrującą i odsunęli Polaków od pracy nad Enigmą. Stało się to okazją do powstania po wojnie serii artykułów, książek i filmów (ostatni powstał zaledwie trzy lata temu), w których Anglicy przypisali wyłącznie sobie zasługę złamania największej tajemnicy Hitlera. Po zakończeniu wojny Rejewski powrócił do mieszkających w Bydgoszczy żony i dzieci. Przez ponad 20 lat (gdy spisał swoje wspomnienia i przekazał je do Wojskowego Instytutu Historycznego), w obawie przez komunistami, jako były pracownik przedwojennego wywiadu nie ujawnił swojej przeszłości. Mimo to Służba Bezpieczeństwa cały czas miała go na oku. Do 1967 roku, gdy ze względu na stan zdrowia przeszedł na rentę, pracował w Bydgoszczy jako księgowy w kilku państwowych i spółdzielczych firmach. Dwa lata później przeprowadził się z żoną do Warszawy. Zmarł 13 lutego 1980 roku. Został pochowany na Powązkach. W rodzinnej Bydgoszczy Mariana Rejewskiego upamiętniają m.in. tablica pamiątkowa na kamienicy przy ulicy Wileńskiej 6 oraz pomnik na rogu ulic Gdańskiej i Śniadeckich. Dla uczczenia 110. rocznicy urodzin i 35. rocznicy śmierci rok 2015 ogłoszono w Bydgoszczy Rokiem Mariana Rejewskiego.
dr Krzysztof Osiński ISBN 978-83-949231-0-5 Wydanie II poprawione. Wydanie I komiksu „Marian Rejewski - bydgoszczanin, który złamał szyfr Enigmy” sfinansowane zostało przez Miasto Bydgoszcz.
rok wydania 2017 nakład 2000 szt. wydawca Agencja Reklamowa GALL sc ul. Szosa Chełmińska 50, 87-100 Toruń gall@gall.torun.pl na zlecenie Województwa Kujawsko-Pomorskiego
WYDAWCA:
Kontakt: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego Plac Teatralny 2, 87-100 Toruń, tel. 56 62-18-600, 56 62-18-610 e-mail: punkt.informacyjny@kujawsko-pomorskie.pl www.kujawsko-pomorskie.pl facebook.com/WojewodztwoKujawskoPomorskie twitter.com/lubietubyc instagram.com/kujawskopomorskie youtube.com/user/umwkp issuu.com/kujawsko-pomorskie flickr.com/photos/kujawskopomorskie
MARIAN
REJEWSKI W tej historii jest wszystko, co zwykle jest treścią komiksów: wielka tajemnica, wojna wywiadów, pościgi i ucieczki, dramatyczne wydarzenia. I jest bohater. Człowiek, którego niektórzy starsi mieszkańcy Bydgoszczy znali jako spokojnego lokatora kamienicy przy ul. Dworcowej 10, statecznego męża i ojca. Wielu innych mijało go codziennie na ulicy, gdy zmierzał rano z teczką do pracy. I nie mieli pojęcia, że dzięki temu skromnemu księgowemu druga wojna światowa skończyła się kilka lat wcześniej. Że ten niepozorny człowiek uratował setki tysięcy, a może miliony istnień ludzkich. Marian Rejewski, bo o nim mowa, człowiek, który złamał tajemnicę Enigmy – maszyny szyfrującej, co do której Niemcy byli przekonani, że jest nie do pokonania. Jak wspominał go inny bohater, Jan Nowak Jeziorański – legendarny kurier z okupowanej Polski, który zetknął się z nim w czasie wojny w Wielkiej Brytanii, Rejewski: „nie rzucał się w oczy i zupełnie nie zwracał na siebie uwagi. Nigdy nie przyszło mi na myśl, że mam przed sobą człowieka, który w moim odbiorze, bardziej przyczynił się do zwycięstwa nad Hitlerem niż wszystkie armie”. Marian Rejewski był nie tylko geniuszem matematycznym, ale i człowiekiem niezwykłej odwagi i prawości. Nie bacząc na grożące mu ze strony komunistów niebezpieczeństwo, wrócił po wojnie do Polski, by być razem z żoną i dziećmi. Za życia nie dane mu było odebrać należnego szacunku i chwały, dlatego czynimy to dziś, przypominając tego jednego z największych mieszkańców Kujaw i Pomorza.
B Y D G O S ZC Z A N I N, K TÓ R Y Z Ł A M A Ł S Z Y F R E N I G M Y
Piotr Całbecki Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego
scenariusz
Maciej Jasiński rysunki
ISBN 978-83-949231-0-5
Jacek Michalski