Samorządy nadal inwestują na potęgę. Czas wejść na wyższy poziom
- Agnieszka Widera-Ciochoń
- Opublikowano: 18 kwietnia 2024 - 09:55
Podziel się
0
- Pomimo pogarszającej się sytuacji finansowej, samorządy widzą konieczność realizacji nowych inwestycji, co przełożyło się na kolejny rok wzrostu wydatków majątkowych.
- Nie bez znaczenia jest więc rola samorządów jako inwestora, szczególnie w zakresie inwestycji infrastrukturalnych.
- Warto jednak zaznaczyć, że dużą rolę we wzroście inwestycji odgrywają środki pochodzące z dotacji inwestycyjnych, zarówno ze środków europejskich, jak i krajowych.
- O projektach rozwojowych i inwestycjach, jakie chcą realizować samorządy, będzie mowa podczas Europejskiego Kongresu Gospodarczego w Katowicach w dniach 7-9 maja. Wydarzeniem towarzyszącym wydarzenia będzie uroczysta gala konkursu Top Inwestycje Komunalne.
Tendencja wzrostowa w majątkowych wydatkach samorządowych widoczna jest od 2018 r. Jeszcze w latach 2020-2021 wartość inwestycji samorządowych nie przekraczała 50 mld zł w skali roku. Ostanie dwa lata to kolejny pik.
Źródłem finansowania inwestycji w budżetach samorządów – poza środkami dotacyjnymi i finansowaniem dłużnym – jest zasadniczo nadwyżka operacyjna.
- To właśnie z nadwyżki powinny być finansowane inwestycje realizowane ze środków własnych JST. To samo dotyczy wkładu własnego do projektów z udziałem dotacji. Nadwyżka powinna też zabezpieczać środki na spłatę długu zaciągniętego ma wydatki inwestycyjne – zarówno te o charakter preferencyjnym, jak i na warunkach rynkowych. Wychodząc z takiego założenia, sytuacja JST jako inwestora ulegała pogorszeniu – zaznacza Ewa Tyrka, dyrektor Departamentu Sektora Samorządowego Banku Gospodarstwa Krajowego, członek Rady Konsultacyjnej konkursu Top Inwestycje Komunalne.
Z analizy danych samorządów, udostępnionych przez Ministerstwo Finansów wynika, że nadwyżka operacyjna całego sektora JST na koniec 2023 r. wyniosła 17,14 mld zł i była niemal o 10 mld zł niższa niż na koniec 2022 r. (spadek o 36,03 proc.).
- Pomimo pogarszającej się sytuacji finansowej, samorządy widzą konieczność realizacji nowych inwestycji, co przełożyło się na kolejny rok wzrostu wydatków majątkowych: 93,12 mld zł w 2023 r. wobec 64,9 mld zł w 2022 r. – dodaje Tyrka.
Zmienia się struktura samorządowych inwestycji. Muszą nadążać za oczekiwaniami i technologią
Jak wynika z danych Ministerstwa Finansów, aż 48 proc. wydatków inwestycyjnych samorządów w zeszłym roku przypadło na dział „transport i łączność”, a z tego zdecydowana większość (83 proc.) na drogi. 10 proc. przypadło na inwestycje oświatowe (z tego ponad połowa na szkoły podstawowe), 9 proc. – na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska (z tego 1/4 na „gospodarkę ściekową i ochronę wód”, 1/5 – na ochronę powietrza i klimatu, a 13 proc. – na oświetlenie ulic) i 6 proc. na inwestycje na obszarach wiejskich, w których przypadku była to w zdecydowanej większości infrastruktura wodociągowo-kanalizacyjna.
W zeszłym roku najbardziej wzrosły samorządowe inwestycje w oświatę i wychowanie (o 67 proc.), w obszary wiejskie (o 53 proc.), w transport i łączność i w kulturę fizyczną (po 49 proc.) oraz w kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego, gdzie wydatki inwestycyjne zwiększyły się o 47 proc. Najmniejszy przyrost wydatków inwestycyjnych, bo o 19 proc., odnotowała ochrona zdrowia.
To pokazuje, jak zmieniają się samorządowe inwestycje.
- Ne ulega wątpliwości, że inwestycje realizowane przez samorządy, zwłaszcza gminne, są inne w swoje strukturze niż miało to miejsce 10-20 lat temu. Mamy do czynienia z pewnym nasyceniem, przynajmniej częściowo, podstawową infrastrukturą techniczną. Oczywiście nie wszędzie, ponieważ te zapóźnienia nadal w wielu gminach występują, niemniej - dla przykładu - inwestycje w infrastrukturę wod.- kan. dotyczą coraz częściej modernizacji sieci, przechodzenia na wyższy poziom technologiczny w zakresie przebudowy zbiorników, ujęć wód oczyszczalni ścieków lub automatycznego zarządzania siecią – komentuje dr hab. Andrzej Sztando, specjalista ds. strategii rozwoju gmin, samorządowiec, doktor habilitowany nauk o zarządzaniu, profesor Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu i członek Rady Konsultacyjnej konkursu Top Inwestycje Komunalne.
Widać też kolejne trendy w komunalnym inwestowaniu, które nabierają na sile. Przybywa inwestycji prośrodowiskowych, dotyczących odnawialnych źródeł energii, niskoemisyjnych środków transportu, poprawy jakości powietrza. Z jednej strony takie rozwiązania wymuszają unijne przepisy i zachęcają do nich unijne programy, z drugiej zaś - rośnie świadomość społeczna w tym zakresie.
- Co ważne, ludzie coraz częściej zaczynają rozumieć różnice między inwestycjami czy działaniami rzeczywiście przyczyniającymi się do poprawy środowiska i do zrównoważonego rozwoju, a tylko pozornymi, „przesuwającymi” zanieczyszczenia czy problemy z jednych miejsc do drugich. Świadomość społeczna tutaj rośnie, ale ważne są też zmiany technologiczne i dostępność nowych rozwiązań prawnych – kontynuuje Andrzej Sztando.
Przybywa też infrastruktury dla najmłodszych i najstarszych mieszkańców.
- Widoczny jest trend inwestowania w infrastrukturę społeczną. Weźmy pod uwagę chociażby budowę przedszkoli czy żłobków realizowaną przez samorządy - skala tej działalności współcześnie jest znacznie większa niż miało to miejsce jeszcze kilka czy kilkanaście lat temu. Podobnie rzecz ma się z infrastrukturą ukierunkowaną na potrzeby senioralne. Związane jest to oczywiście ze zmianami demograficznymi. Te inwestycje będą przedmiotem coraz większego zainteresowania samorządów – podkreśla ekspert.
Finansowanie inwestycji samorządowych – dwie strony medalu
Zdaniem ekonomistów i analityków tak duży przyrost wydatków inwestycyjnych w ostatnich roku to w dużym stopniu efekt końca perspektywy finansowej UE 2014-2020 oraz dodatkowych programów wspierających inwestycje JST (m.in. 20,4 mld zł z rządowego Programu Inwestycji Strategicznych), a także wzrostu kosztów prowadzenia inwestycji.
Dzięki zewnętrznym źródłom JST grają pierwsze skrzypce wśród inwestorów w kraju, a komunalne zadania są kołem zamachowym dla lokalnej gospodarki. Ten medal ma jednak drugą stronę - samorządy w bardzo dużej części inwestują w to, na co są właśnie środki dystrybuowane.
- Wcześniej środki przedakcesyjne, a teraz kolejne unijne perspektywy finansowe oraz duże programy krajowe, wraz z niedoskonałym systemem dochodów własnych, stworzyły swoistą kulturę pozyskiwania środków przez samorządy. Są niewątpliwie korzystne elementy tej kultury, ale też i negatywne. Jednym z nich jest silnie przekonanie wśród samorządowców: radnych, wójtów, burmistrzów, prezydentów i osób, które pełnią funkcję kierownicze w urzędach, że strategicznie ważne dla nich inwestycje – te które najbardziej przesądzają o dynamice i kierunkach rozwoju ich samorządów - to inwestycje, które zostaną sfinansowane ze środków przekazanych, albo… po prostu ich nie będzie. To ogranicza samorządne, podmiotowe i sprawcze myślenie władz o kierunkach rozwoju oraz kreatywność ich działań na jego rzecz – zauważa dr Sztando.
Dlatego w jego opinii trzeba zmian w system finansowania się samorządów. Ale samo zapewnienie możliwości finansowych podmiotowego decydowania o swoich inwestycjach to nie wszystko.
- Do prawidłowego stymulowania rozwoju społeczno-gospodarczego przez inwestycje potrzebna jest wiedza, potrzebne są kompetencje, potrzebna jest umiejętność myślenia strategicznego i prawidłowego, podmiotowego postrzegania rozwoju - nie tylko jako procesów, które się dzieją jedynie u nas w gminie, ale dostrzegania wielu różnych powiązań danej gminy z otoczeniem. Powiązań społecznych, gospodarczych, kulturowych, kapitałowych, technologicznych itd. – wymienia nasz rozmówca.
Jak dodaje, na wyższych etapach rozwoju miast i gmin oczekuje się wchodzenia ich władz na wyższe poziomy prowadzenia polityki rozwoju.
- Wyższe poziomy rozwoju wymagają dodatkowo realizacji inwestycji, które opierają się na innowacyjnych ideach i technologiach, wykorzystaniu ponadlokalnych szans, łączeniu wielu rodzajów kapitału i wiedzy, nowych sposobach myślenia czy na łączeniu wartości lokalnych, np. lokalnego dziedzictwa kulturowego, z wartościami globalnymi, np. z technologiami cyfrowymi. Dana inwestycja w tradycyjną infrastrukturę, przełomowa dla rozwoju gminy wiejskiej, choć konieczna też dla średniego miasta, takiego znaczenia mieć już dla niego nie będzie - stwierdza dr Sztando.
Jego zdaniem może je mieć natomiast na przykład inwestycja w ultranowoczesne technikum, węzeł komunikacyjno-handlowo-usługowy czy hub technologiczny.
- Takie inwestycje oczywiście często realizuje się z partnerami, w tym biznesowymi i naukowymi. By dołączyć do krajów najbardziej rozwiniętych, są nam one jednak niezbędne, a podmiotowe, kreatywne i sprawcze samorządy mają do odegrania w tym zakresie wielką rolę. Bez takich samorządów się to nie uda – reasumuje dr Sztando.
Top Inwestycje Komunalne – wzorów do naśladowania nie brakuje
Portal Samorządowy od wielu lat pokazuje i nagradza dobrych przykładów inwestycji realizowanych w samorządach. Celem konkursu Top Inwestycje Komunalne jest prezentacja skali inwestycji realizowanych przez samorządy i spółki komunalne oraz ich prorozwojowego efektu dla gospodarki, regionu i mieszkańców.
- Chcemy w ten sposób docenić tych, którzy dzięki śmiałym decyzjom inwestycyjnym stają się liderami środowiska, wyznaczają trendy – zaznacza Wojciech Kuśpik, prezes Grupy PTWP, wydawca serwisu PortalSamorzadowy.pl i członek Rady Konsultacyjnej konkursu.
W tegorocznym konkursie spośród zgłoszeń nadesłanych przez samorządy z całej Polski nominowanych do nagrody zostało 21 inwestycji. Spośród nich rada konsultacyjna konkursu wybierze dziesięć najbardziej prorozwojowych. Główne kryteria ocen, którymi kierują się członkowie Rady Konsultacyjnej naszego konkursu, to: rozmach inwestycji w odniesieniu do budżetu i możliwości samorządu, walory estetyczne, funkcjonalność, nowatorstwo, współpraca z lokalną społecznością na etapie projektowania inwestycji, montaż finansowy, aktywne gospodarowanie majątkiem.
Oto 21 nominowanych inwestycji:
- Nowe Centrum Gliwic
- Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi
- Linia tramwajowa Nowa Warszawska w Gdańsku
- Centrum Dziedzictwa Górnictwa Węglowego w Czeladzi
- Kogeneracja i modernizacje sieci w Nowym Sączu
- Wiadukt kolejowy/tunel drogowy w Kobylnicy
- Schronisko dla bezdomnych zwierząt w Zabrzu
- Rozbudowa hali widowiskowo-sportowej Urania w Olsztynie
- Centrum Usług Publicznych w Opolu
- Centrum sportowo-rekreacyjne w Płocku
- Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach
- Termomodernizacja DPS w zabytkowych obiektach w Sośnicowicach i w Kuźni Nieborowskiej
- Rewitalizacja zabytkowego osiedla Kolonia Zgorzelec w Bytomiu
- Inwestycje w nieruchomości w Bielsku-Białej
- Centrum Edukacji Ekologicznej – Egzotarium w Sosnowcu
- Aleja Wielkiej Wyspy we Wrocławiu
- Rewitalizacja Opery Śląskiej
- Małopolskie Centrum Nauki Cogiteon
- Centrum Integracji Społecznej „Wodne Ogrody” w Wejherowie
- Tunel pod Świną w Świnoujściu
- Rozwój transgranicznej turystyki w Cieszynie.
Tradycją stało się, że laureatów konkursów poznajemy podczas Europejskiego Kongresu Gospodarczego w Katowicach. Nie inaczej będzie i w tym roku. Gala konkursu i wręczenie nagród zwycięzcom odbędzie się 8 maja. Tego dnia zostanie też przyznana nagroda czytelników Portalu samorządowego. Głosowanie w serwisie trwa do 26 kwietnia.
Materiał chroniony prawem autorskim - zasady przedruków określa regulamin.
Obserwuj nas w Google News
KOMENTARZE (0)