Marianna Orańska
| Wilhelmina Frederica Louisa Charlotte Marianne | |
 Królewna Marianna Orańska w 1846 r. (akwarela, J. P. Koelman) | |
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Mąż | |
| Dzieci | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Marianna Orańska, urodzona jako Wilhelmina Frederica Louisa Charlotte Marianne (ur. 9 maja 1810 w Berlinie, zm. 29 maja 1883 w Erbach w Nadrenii) – królewna niderlandzka z dynastii Oranje-Nassau. Właścicielka posiadłości w ziemi kłodzkiej (tzw. klucz stroński), budowniczka[1] pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim, wzniesionego według projektu Karla Schinkla. Była jedną z bardziej niekonwencjonalnych postaci kobiecych XIX w.[potrzebny przypis]
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodziła się 9 maja 1810 w Berlinie jako córka namiestnika, a od kongresu wiedeńskiego (1815), króla Niderlandów Wilhelma (1772–1843) i jego pierwszej żony Wilhelminy (1774–1837), królewny pruskiej z dynastii Hohenzollernów. Rodzice przebywali wówczas w Prusach, wygnani przez Napoleona. W roku 1828 zaręczyła się z wygnanym szwedzkim księciem Gustawem Wazą, w którym była bardzo zakochana, ale do ślubu nie doszło wskutek presji dyplomatycznej szwedzkiego króla Karola XIV Jana, który obawiał się o swój tron (groził nawet wypowiedzeniem wojny Niderlandom, gdyby para się pobrała).
Od 1830 do 1849 roku była żoną swego brata ciotecznego Albrechta Pruskiego, najmłodszego syna króla Prus Fryderyka Wilhelma III i brata późniejszego cesarza Niemiec Wilhelma I. Z tego związku urodziła się piątka dzieci[2][3], z których tylko troje przeżyło dzieciństwo: Charlotta, księżna sasko-meiningeńska[4], regent brunszwicki Albrecht i Aleksandryna, księżna meklembursko-szweryńska[5][6][7].
Nie było to udane małżeństwo. Marianna nie pasowała do surowego, wręcz wojskowego ceremoniału pruskiego dworu. Dodatkowo zdecydowanie górowała nad mężem inteligencją i obyciem, ten natomiast coraz częściej dopuszczał się zdrady, m.in. z damą jej dworu Rozalią von Rauch, o czym królewnę skrupulatnie informowali różni „życzliwi”, sama zresztą widziała dobrze, co się dzieje[8]. W roku 1845 opuściła swego męża, nie mogąc jednak zabrać dzieci i przeniosła się do Voorburga koło Hagi w Holandii, gdzie żyła w otwartym związku ze swym masztalerzem Johannesem van Rossumem (1809–1873). W 1848 małżeństwo Marianny zakończyło się rozwodem. Ponadto obłożona została infamią, kiedy okazało się, że spodziewa się dziecka z van Rossumem. Sytuacja wzbudziła oburzenie dworów w Hadze i Berlinie, które zerwały z nią wszelkie stosunki. Zabroniono jej kontaktów z dziećmi, a król Fryderyk Wilhelm IV, zakazał jej pobytu na terytorium Prus dłuższego niż jeden dzień, w dodatku z obowiązkiem meldowania się na policji przy każdym wjeździe i wyjeździe. W tej sytuacji w 1853 Marianna zakupiła za 175 000 pruskich talarów pałac w Bílej Vodzie – wsi położonej po austriackiej stronie granicy, z którego mogła dojeżdżać do pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim i pałacyku w Stroniu Śląskim.
Marianna z van Rossumem miała syna Jana Wilhelma van Reinhartshausena (1849–1861). Zakupiła w 1855 pałac w Reinhartshausen i kazała się pochować obok van Rossuma na cmentarzu w tej miejscowości. Posiadłość, do roku 1998 własność jej potomków z rodziny Hohenzollernów, jest dziś hotelem koncernu Kempinski. Część bogatych zbiorów sztuki Marianny (niegdyś 600 obrazów) nadal znajduje się w pałacu.
Była miłośniczką jeździectwa, od początku działała w pierwszym wrocławskim klubie jeździeckim: założonym w 1832 Śląskim Towarzystwie Hodowli, Wyścigów Konnych i Wystaw[9].
Posiadała najwyższe odznaczenia kobiece Królestwa Prus i Imperium Rosyjskiego – order Luizy oraz wielki krzyż orderu św. Katarzyny[10][6].
Działalność społeczno-ekonomiczna na Dolnym Śląsku[edytuj | edytuj kod]
Związki królewny Marianny ze Śląskiem to konsekwencja losów jej rodziców. W wyniku rewolucji belgijskiej znaleźli oni schronienie w Prusach nabywając dobra pocysterskie w Lubiążu, Henrykowie i Kamieńcu Ząbkowickim.
Po śmierci rodziców otrzymała kamieniecki spadek (obejmujący m.in. Kamieniec Ząbkowicki i Bardo), a następnie dokonała nowych zakupów. W 1838 kupiła klucz stroński i majątek rycerski Strachocin. Znajdowało się tu 8736 ha lasów oraz zespół obiektów przy dworze, wznoszącym się koło drogi ze Stronia do Bolesławowa. W tym samym roku nabyła klucz śnieliński w południowo-zachodniej części ziemi kłodzkiej, a zarządzany z Różanki. Objęcie tych dóbr odbyło się w Gniewoszowie z udziałem przedstawicieli czternastu wsi, a powitalne przemówienie wygłosił ksiądz Rauch z Różanki. Działalność Marianny to nie tylko zakupy nowych dóbr, ale również szeroka działalność inwestycyjna, z wykorzystaniem miejscowej siły roboczej.
Księżna Marianna zapisała się w historii bardzo racjonalną i skuteczną działalnością ekonomiczną, która przyczyniła się do znacznego rozwoju dóbr, których była właścicielką. Dzięki jej staraniom powstała cała sieć górskich dróg. Na własny koszt wybudowała drogę z Ząbkowic Śląskich do przełęczy Płoszczyna w Górach Bialskich, która wiodła m.in. przez Kamieniec Ząbkowicki, Złoty Stok, Lądek-Zdrój, Stronie Śląskie, Bolesławów i Nową Morawę – łącznie 55,29 km. Wybudowała drogi gospodarcze i dukty. Umożliwiło to rozwój okolicznych wsi, pozwoliło zagospodarować rozległe kompleksy leśne, głównie w Górach Bialskich i Masywie Śnieżnika. Wprowadziła nowe zasadzenia i rozwinęła gospodarkę leśną. Na terenach nizinnych kazała zakładać stawy rybne z hodowlą pstrąga. W 1843 koło Stójkowa wybudowała wysoki piec hutniczy, fryszerkę i szlifiernię, przerabiające rudę z Siennej i Janowej Góry. W 1864 przyczyniła się finansowo do powstania huty szkła nazwanej od niej Oranienhütte. Założył ją w Stroniu Śląskim Franz Losky. Po 1945 huta działała pod nazwą Huta Szkła Kryształowego „Violetta” do końca 2018. W pobliżu Stronia Śląskiego założyła kamieniołomy marmuru, które funkcjonowały do lat 90. XX wieku; ponadto wybudowała trzy nadleśnictwa i 26 leśniczówek. Na jej ziemiach pod Śnieżnikiem założono specjalistyczną farmę krów, zarządzaną przez sprowadzonego z alpejskich łąk Szwajcara. Farma ta potem stopniowo przekształciła się w schronisko turystyczne (od 1948 schronisko PTTK „Na Śnieżniku”).
W pamięci poddanych pozostała jako Dobra Pani i utrwalona została w wielu nazwach miejscowych w okolicach Masywu Śnieżnika. Do dzisiaj istnieją Mariańskie Skały, Droga Marianny, Marianówka, Źródło Marianny, Biała i Zielona Marianna (nazwa lokalnych złóż marmuru). Ewenementem jest, że pamięć ta przetrwała mimo całkowitej wymiany narodowościowej na ziemi kłodzkiej po II wojnie światowej. Na jej pamiątkę w Lądku-Zdroju, przed kościołem ewangelickim (którego budowę również finansowała) postawiono pomnik, który stoi w połowie drogi między Kamieńcem a Starym Mĕstem. Również w dzisiejszych czasach nie zapomina się o zasługach Marianny Orańskiej, jej imieniem nazywane są szkoły i instytucje m.in. w Stroniu Śląskim (gimnazjum, przychodnia zdrowia). Upamiętniono ją także kamieniem pamiątkowym w Międzygórzu oraz tablicą na budynku schroniska PTTK „Na Śnieżniku”. Od kilku lat produkowana jest woda mineralna Długopole-Zdrój z jej wizerunkiem.
Od jej imienia pochodzi nazwa starej odmiany gruszy „Królewna Marianna” (niem. Prinzessin Marianne), nazwanej tak na jej cześć przez niemieckiego lekarza i pomologa Adriana Diela w 1818[11].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Huta Szkła Kryształowego „Violetta” – dawniej Oranienhütte
- Schronisko PTTK „Na Śnieżniku”
Pamięć w Polsce[edytuj | edytuj kod]
-
Gimnazjum im. M. Orańskiej w Stroniu Śl. -
-
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ budowniczka – definicja, synonimy, przykłady użycia [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2023-08-07] (pol.).
- ↑ Grzybowski 2009 ↓, s. 163–165.
- ↑ Mazurski 2005 ↓, s. 39.
- ↑ Kalendarz 1876 ↓, s. 101.
- ↑ Grzybowski 2009 ↓.
- ↑ a b Handbuch 1868 ↓, s. 6.
- ↑ Potocka-Brygier 2010 ↓, s. 64.
- ↑ Mazurski 2005 ↓, s. 44.
- ↑ Kaczmar, Pacuła 2007 ↓.
- ↑ Handbuch 1835 ↓, s. 4.
- ↑ Grzybowski 2014 ↓, s. 18.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Genealogia domów panujących. W: Kalendarz „Chaty” czasopisma ludowego wychodzącego we Lwowie rok VIII. Lwów: 1876.
- Handbuch über den Königlich Preußischen Hof und Staat für das Jahr 1835. Berlin: Decker, 1835.
- Handbuch über den Königlich Preußischen Hof und Staat. Annalen der Jahre 1864–1866. Berlin: Decker, 1868.
- Henryk Grzybowski: Książęta pruscy na Ziemi Kłodzkiej. W: Mieczysław Kowalcze, Janusz Laska (red.): Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej. T. 2. Kłodzko – Nowa Ruda: Kłodzkie Towarzystwo Oświatowe, 2009. ISBN 978-83-60478-90-5.
- Henryk Grzybowski. Owoce z nazwami książąt z ziemi kłodzkiej. „Ziemia Kłodzka”. 2014 (nr 241), sierpień 2014. ISSN 1234-9208.
- Małgorzata Kaczmar, Paulina Pacuła: Postawić na konie – bomba w górę. Nasze Miasto – Wiadomości, informacje i wydarzenia, 2007-04-13. [dostęp 2015-11-25]. (pol.).
- Krzysztof R. Mazurski: Miłość i dramaty królewny Marianny. Wrocław: Sudety – Oficyna Wydawnicza Oddziału Wrocławskiego PTTK, 2005. ISBN 83-7349-038-8.
- Katarzyna Potocka-Brygier: Marianna Orańska. W: Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak (red.): Ziemia Kłodzka. Przewodnik. Piastów: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010. ISBN 978-83-89188-95-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Szlak Marianny Orańskiej. Ambasada Królestwa Niderlandów w Warszawie. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)].
- Przewodnik. Szlak Marianny Orańskiej. Geopark Przedgórze Sudeckie. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-12)].
- Marianna – Królowa Kotliny – film dokumentalny w serwisie YouTube