Czytaj także: Miliarder, który spryskał Amerykę fentanylem — narkotykiem silniejszym od heroiny

– Jestem jednym z najbardziej znanych nawróconych ćpunów na planecie, a mój mąż zmarł przez heroinę. Co jest we mnie takiego, co mówi Joss Sackler: „Sprzedam się tobie”? – złościła się Courtney Love na łamach „Page Six”.

Czas, w jakim otrzymała tę ofertę, był nie bez znaczenia także z perspektywy rodziny Sacklerów. Należąca do nich spółka Purdue Pharma od lat była oskarżana o wywołanie kryzysu opioidowego w Ameryce – za sprawą produkowanego przez nich i nachalnie reklamowanego OxyContinu, silnego leku przeciwbólowego. Tuż po zakończeniu wspomnianego New York Fashion Week korporacja, nad którą wisiało widmo ponad 2,5 tys. pozwów sądowych, złożyła wniosek o ochronę przed bankructwem. Cztery lata później Sacklerowie zawarli wartą 6 mld dol. ugodę i wycofali się z upadającej firmy.

Takie rozstrzygnięcie trudno jednak uznać za happy end opowieści o ludziach, którzy mimo sporej konkurencji są nazywani najgorszą rodziną w Ameryce.

Sackler zrozumiał, że kluczem do sprzedaży leków nie jest dotarcie do pacjentów

East News

Od jakiegoś czasu Sacklerowie niechętnie pokazują się w mediach. Za to Matthew Broderick (w środku) chętnie wcielił się w postać Raymonda Sacklera w netfliksowym serialu „Zabić ból”.

Jedno Sacklerom trzeba oddać: pod wieloma względami byli pionierami. Szczególnie Arthur Sackler, człowiek uchodzący za patriarchę rodu. Syn żydowskich emigrantów z terenów dzisiejszej Polski i Ukrainy przyszedł na świat w 1913 r. w Nowym Jorku. Ukończył New York University School of Medicine – zarówno on, jak i jego dwaj młodsi bracia, Raymond i Mortimer, zostali lekarzami. Arthur był płodnym naukowcem. Opublikował setki prac z zakresu neuroendokrynologii, psychiatrii czy medycyny eksperymentalnej. Uchodził za pierwszego lekarza, który wykorzystał ultradźwięki w charakterze narzędzia diagnostycznego. A razem z braćmi – wszyscy zostali psychiatrami – poszukiwał metod, które mogłyby zastąpić terapie z użyciem lobotomii i elektrowstrząsów.

Ale medycyna była tylko jedną z trzech wielkich miłości Arthura. Dwiema pozostałymi były reklama i biznes. Aby opłacić studia, Sackler w 1942 r. podjął pracę jako copywriter w William Douglas McAdams, niewielkiej agencji reklamowej specjalizującej się w branży medycznej. Pięć lat później został jej właścicielem i zaczął ją rewolucjonizować, podobnie jak cały sektor reklamy farmaceutycznej.

Jako jeden z pierwszych zrozumiał, że kluczem do sprzedaży leków nie jest dotarcie z przekazem marketingowym do pacjentów, tylko do ludzi wypisujących recepty – lekarzy. Swoimi nowatorskimi metodami pomógł wypromować dziesiątki farmaceutyków. To dzięki niemu Valium koncernu Hoffmann-La Roche, stało się pierwszym lekiem, który osiągnął 100 mln dol. przychodu, a gigant farmaceutyczny Pfizer w ciągu zaledwie paru lat zwiększył swoje siły sprzedażowe z tylko 8 do 2 tys. handlowców. Przy okazji zawrotną karierę zrobiło czasopismo dla lekarzy „Medical Tribune”, które Sackler zaczął wydawać w latach 60. Oczywiście często promując w nim leki, na których mu zależało.

„Żaden inny człowiek nie zrobił więcej dla ukształtowania charakteru reklamy medycznej niż wszechstronnie utalentowany dr Arthur Sackler” – napisała w 1998 r. organizacja Medical Advertising Hall of Fame.

Czytaj także: Najbogatsze klany USA. Stare rodziny tracą na znaczeniu

OxyContin stał się najlepiej sprzedającym się lekiem przeciwbólowym w Stanach

Getty Images

Szacuje się, że kryzys opioidowy mógł doprowadzić do śmierci nawet 600 tys. Amerykanów.

Najważniejszy ruch biznesowy Arthur Sackler i jego bracia wykonali w 1952 r. Kupili wówczas Purdue Pharma, założoną pod koniec XIX wieku firmę farmaceutyczną. To w niej swoją biznesową karierę rozwijał Richard Sackler, czyli syn Raymonda i bratanek Arthura, i to on uchodzi za „ojca sukcesu” OxyContinu i jednego z głównych propagatorów teorii, że opioidy wcale nie muszą być silnie uzależniające.

O tym, jak mocno nauki Arthura zakorzeniły się w jego spadkobiercach, mogliśmy się przekonać w połowie lat 90. To wtedy, kilka lat po śmierci patriarchy rodu, Purdue Pharma wpuściła na rynek OxyContin – lek przeciwbólowy, który za sprawą specjalnej powłoki miał stopniowo uwalniać oksykodon, opioid dwukrotnie silniejszy od morfiny. Dzięki temu jedna tabletka miała wystarczać na 12 godzin (co okazało się nieprawdą) i uniemożliwiać uzależnienie się od leku (to także). Mimo to Purdue Pharma postanowiła zalać nim rynek.

W 1996 r. przeprowadziła prawdopodobnie największą kampanię sprzedażową leku w historii. Setki przedstawicieli handlowych ruszyły w teren, przekonując amerykańskich lekarzy, że powinni przepisywać pacjentom OxyContin, że on nie uzależnia, że w zasadzie sprawdza się przy każdym rodzaju bólu i można stosować go w dużych dawkach.

Skutki były piorunujące. Tylko do 2001 r. Purdue Pharma wypracowała 2,8 mld dol. przychodu ze swojego blockbusterowego leku. Do 2016 r. skumulowane wpływy z jego sprzedaży wzrosły do 31 mld dol. Rok później było to już 35 mld dol. OxyContin stał się najlepiej sprzedającym się lekiem przeciwbólowym w Stanach, a Sacklerom dał przepustkę do rankingu najbogatszych rodzin Ameryki – w 2015 r. „Forbes” szacował ich fortunę na 14 mld dol.

Getty Images

Protesty przeciwko rodzinie Sacklerów dotarły także do Europy– m.in. przed paryski Luwr.

Ale ich niezwykły lek miał także efekty uboczne…

„To nie nasza wina, tylko tych narkomanów”

Pierwsze niepokojące sygnały dotyczące OxyContinu zaczęły spływać już rok od premiery leku. A w 2001 r. sytuacja stawała się dramatyczna, o czym świadczyły kolejne zgony z powodu przedawkowania leków przeciwbólowych czy uzbrojeni strażnicy zmuszeni chronić apteki przed osobami uzależnionymi od nowego uśmierzacza bólu. Sacklerowie trafili na radary śledczych. Wkrótce zaczęły spływać pierwsze pozwy przeciwko korporacji.

Jednak wtedy Sacklerowie zaczęli wykorzystywać swoje pieniądze i wpływy – a konkretnie prawników z koneksjami w Kongresie. Z kolejnych spraw wychodzili, jak na ich standardy, ledwie draśnięci – a to musieli wpłacić 10 mln dol. na rzecz przeciwdziałania narkomanii, a to oddać 24 mln dol. stanowi Kentucky. Nawet kara 600 mln dol. i skazanie kilku członków korporacji na 400 godzin prac społecznych za wprowadzenie w błąd opinii publicznej o ryzyku uzależnienia OxyContinem była niczym w porównaniu z korzyściami, jakie czerpali ze sprzedaży leku.

Tymczasem kryzys opioidowy nabierał tempa. Z danych Centers for Disease Control and Prevention (CDC) wynika, że w 2021 r. 98,3 tys. osób w USA zmarło z powodu przedawkowania narkotyków, któremu można było zapobiec – to wzrost o 781 proc. od 1999 r. Ludzie ci stanowili aż 92 proc. wszystkich zgonów wynikających z przedawkowania, a więc uwzględniających także samobójstwa czy zabójstwa. Tylko między 2019 a 2020 r. przybyło 37 proc. osób umierających wskutek nadużywania opioidów, w tym fentanylu, metadonu czy właśnie oksykodonu (skok z niemal 51 tys. do prawie 70 tys. zgonów), które już wcześniej stały się najczęstszą przyczyną śmierci Amerykanów poniżej 50. roku życia.

Getty Images

Nie jestem pewien, czy znam jakąkolwiek rodzinę w Ameryce, która byłaby gorsza od waszej – mówi Jim Cooper, były członek Izby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych.

Kiedy stało się jasne, że OxyContin jednak uzależnia, Sacklerowie zmienili narrację. Przez lata utrzymywali, że to nie ich cudowny farmaceutyk jest winny kryzysowi opioidowemu, jak twierdziła opinia publiczna i coraz więcej ekspertów, tylko narkomani, którzy w innym wypadku sięgnęliby po heroinę czy kokainę. Na szczęście ich argumentacji nie szło obronić.

Po latach nierównej walki tsunami pozwów i presja medialna w końcu przewróciły farmaceutyczne imperium. Sacklerowie stracili biznes i popadli w niełaskę – nazwisko rodziny, która od czasów Arthura wybielała się poprzez filantropię i sztukę, zniknęło m.in. z Luwru, British Museum, Tate Gallery, Metropolitan Museum of Art i Muzeum Guggenheima. Choć do winy – świadomego uzależnienia Amerykanów od opioidów – Sacklerowie do dziś się nie przyznali.

Trudno będzie zadośćuczynić

– Nie jestem pewien, czy znam jakąkolwiek rodzinę w Ameryce, która byłaby gorsza od waszej – stwierdził przedstawiciel demokratów Jim Cooper podczas przesłuchania Davida Sacklera w Izbie Reprezentantów Stanów Zjednoczonych.

Jednak winnych kryzysu opioidowego, który mógł jak dotąd pochłonąć nawet 600 tys. ofiar, jest znacznie więcej.

Po pierwsze: ktoś musiał wydać zgodę na wprowadzenie OxyContinu do obrotu. A tym kimś był Curtis Wright, inspektor FDA, który kilka lat później odszedł do... Purdue Pharma. Po drugie: ktoś musiał ten lek przepisywać pacjentom. A robili to lekarze nieformalnie korumpowani przez korporację – a to wycieczkami na Florydę, a to propozycjami płatnych wykładów. Po trzecie: ktoś przez lata całkiem skutecznie bronił Sacklerów i ich leku. A temu winni są nie tylko współpracujący z korporacją prawnicy, ale i prawo stające po stronie silniejszych.

Forum / Materiały prasowe

35 mld usd przychodu ze sprzedaży OxyContinu wypracowali Sacklerowie do 2017 roku.

Niestety, nawet kosztowna, jak mogłoby się wydawać, ugoda nie uderza dość mocno w rodzinę, która dorobiła się na nieszczęściu tysięcy osób. Spłata wspomnianych 6 mld dol. została rozłożona na 19 lat, a Sacklerowie już dekadę temu zaczęli się zabezpieczać na ewentualność bankructwa – szacuje się, że wyprowadzili ze spółki ponad 10 mld dol. Zaś zawarta ugoda sprawia, że rodzina już nigdy nie zostanie pozwana za cokolwiek, co ma związek z OxyContinem…

Ostatnia nadzieja w Sądzie Najwyższym, który na żądanie Departamentu Sprawiedliwości tymczasowo zawiesił kilkumiliardowe porozumienie w sprawie upadłości spółki. Ale nawet jeśli Sacklerowie nie uciekną od odpowiedzialności, trudno będzie im zadośćuczynić tragedii, do jakiej się przyczynili. Także w wymiarze finansowym. CDC szacuje, że tylko w 2020 r. kryzys opioidowy kosztował USA niemal 1,5 bln dol.

„Odchodząc, należy zostawić świat w lepszym stanie niż ten, w jakim go zastaliśmy” – zwykł podobno mawiać Arthur Sackler.

Cóż, jego rodzinie się to nie udało.