Jeszcze nigdy nie było tak źle. Prezesi polskich banków ostrzegają przed nieuchronnym kryzysem

– Przestańmy się oszukiwać, że jest dobrze. Od dawna nie jest. Mamy twarde embargo, inflację, recesję, pogorszenie jakości portfeli kredytowych. Może powtórzyć się scenariusz z przełomu lat 70. i 80., gdy ze skutkami kryzysu Polska borykała się przez kilkanaście kolejnych lat – mówił Cezary Stypułkowski, prezes mBanku.

Dodał, że niespójna polityka rządu w zakresie reakcji na kryzys gospodarczy sprawia, że sektor bankowy nie jest przygotowany na czekające go turbulencje. Bankowcy narzekali m.in. na słaby dialog z rządem i na brak zaproszenia ich do konsultacji w sprawie wakacji kredytowych, które mogą kosztować branżę 20 mld zł.

– Paradygmaty funkcjonowania bankowości, poszanowanie zasady przestrzegania umów, rynkowa wycena instrumentów finansowych, sposoby ustanawiania i stosowania kursów walut, koszt użytkowania kapitału w czasie i szereg innych, które stanowią podstawy bankowości, są w Polsce ignorowane lub wręcz w oficjalnych dokumentach polskich urzędów zaprzeczane – wyliczał Stypułkowski.

Zwrócił też uwagę na nieprzygotowanie polskich sądów, prawdopodobnie chodzi o kredyty frankowe. Wszystko to, jak mówił, sprowadza się do wręcz kulturowego mechanizmu, że pieniądze można z banków wziąć – bo słowo "pożyczyć" też przeżywa kryzys – nie oddawać, a sąd lub rząd może zobowiązanie zredukować. W skrócie: pożyczyć, nie oddać, zredukować.

– Wszystko to czyni nasz polski sektor bankowy coraz bardziej egzotyczny i nieprzystający do standardów międzynarodowych. Stopniowo odcinany jest od napływu kapitału z zagranicy, bez którego nie przeżyjemy. Mam przy tym żal do przedstawicieli sieci bezpieczeństwa sektora finansowego, że ich alarmistyczny ton w tych sprawach nie wybrzmiewa dostatecznie silnie – stwierdził Stypułkowski.

Pozostała część artykułu pod materiałem wideo

Optymizm? To nie jest możliwe

Pesymizm przebijał też z wypowiedzi Brunona Bartkiewicza, prezesa ING Banku Śląskiego, który został zapytany przez moderującego dyskusję Zbigniewa Jagiełłę (były wieloletni prezes PKO BP), czy w polskim sektorze bankowym było kiedyś gorzej. – Nie było. Nie jesteśmy kompletnie przygotowani na to, co może się wydarzyć i czuję się z tym bardzo niepewnie. Stan zagrożenia, z którym funkcjonujemy, musi być potraktowany bardzo poważnie – mówił Bartkiewicz.

Jego zdaniem w sektorze rośnie poziom niepewności i nieprzewidywalności. Do najważniejszych kwestii, z którymi będą się obecnie zmagać banki, są planowane wakacje kredytowe, kwestia odejścia od wskaźnika WIBOR i problem kredytów walutowych. Dodał, że trzeba zmniejszyć poziom niepewności. – Nie da się pokonać problemów, kiedy nie widzimy dużego obrazu, nie mamy wizji – podkreślił.

Mocno wybrzmiały stwierdzenia, które wygłosił Joao Bras Jorge, prezes Banku Millennium. – Chcę być optymistą, ale to nie jest możliwe. Jako bankowcy musimy liczyć na najlepsze, ale przygotowywać się na najgorsze. A najgorsze to nie wysoka inflacja czy stopy procentowe, ale długoterminowo wysokie stopy. Złym scenariuszem nie są wysokie ceny energii, ale wręcz niedobory energii w zimie i walka o żywność. Nie jesteśmy gotowi na najgorsze scenariusze. W poprzednim kryzysie finansowym polski system bankowy był jednym z najsilniejszych w Europie, teraz jest jednym z najsłabszych. Wcale nie jest mocny. Konkurencyjność polskiej gospodarki jest znacznie gorsza niż dekadę temu. Jesteśmy samozadowoleni i beztroscy – mówił Joao Bras Jorge. Zwracał uwagę, że współpraca między bankami nie jest taka jak kiedyś, brakuje też współpracy władz i nadzoru z sektorem bankowym.

Wybuchowa mieszkanka niekorzystnych czynników

W opinii Przemysława Gdańskiego, prezesa BNP Paribas Banku Polska, sektor finansowy ma do czynienia z koktajlem negatywnych czynników: pandemii, wojny, inflacji, zerwanych łańcuchów dostaw, a niestabilność regulacyjna i prawna niesie ze sobą dalekosiężne skutki dla inwestorów, co przekłada się na niechęć do inwestycji.

– Tak dużo wyzwań przed nami, przed gospodarką, naraz jeszcze nigdy nie było. Niektóre z nich przyszły z zewnątrz, nie mieliśmy żadnego wpływu, że one się pojawią. Zderzamy się teraz z wyzwaniami, które mogłyby się nie pojawić, co sprawia, że środowisko prawne, w którym funkcjonujemy, środowisko regulacyjne, staje się nieprzewidywalne, niestabilne – powiedział Gdański

– W trudnych czasach system bankowy powinien być jak najzdrowszy, jak najstabilniejszy, powinien być w stanie finansować gospodarkę. Panuje opinia, że banki to kieszeń bez dna, że banki sobie poradzą. Nie lubię tej narracji. Nie powinno być tak, że to banki mają ponosić odpowiedzialność za decyzje podejmowane przez klientów i ponosić tego koszty. Nie powinno dochodzić do transferu środków od akcjonariuszy banków do kredytobiorców – stwierdził szef szóstego co do wielkości banku w Polsce. Jego zdaniem niepewność regulacyjna i prawna może mieć dalekosiężne negatywne skutki dla inwestycji zagranicznych w Polsce.

Zobacz także: Rada Polityki Pieniężnej dalej ściga inflację, stopy najwyżej od 2008 r.

Prezes Santander Bank Polska, Michał Gajewski, stwierdził, że krótkoterminowo jest pesymistą. – To nie są już tylko zagrożenia, które mogą wystąpić, ale to są zagrożenia, których część już się materializuje. Wyzwaniem dla nas jest jak pomóc klientom, bo te scenariusze są albo złe, albo bardzo złe, i to oznacza dla naszych klientów duże turbulencje – powiedział Gajewski.

Ocenił, że inflacja i wysokie stopy procentowe działają na korzyść banków to mit. – Klienci wpadają w kłopoty, więc musimy tworzyć rezerwy. Zależy nam na tym, aby klienci spłacali kredyty. Z kolei tym, którzy mają rzeczywiste problemy, trzeba pomóc i takie inicjatywy zgłaszamy. Jednak propozycje rządu idą zbyt daleko, nie są adresowane do osób najbardziej potrzebujących wsparcia. Długoterminowe skutki takich działań będą miały wpływ na nas wszystkich – zaznaczył Gajewski, mówiąc o przygotowywanych wakacjach kredytowych.

Zaznaczył, że inicjatywa banków komercyjnych w sprawie budowy tzw. prywatnego IPS (systemu ochrony instytucjonalnej, który ma uzupełniać mechanizm Bankowego Funduszu Gwarancyjnego) jest przykładem ich odpowiedzialności za sektor i za gospodarkę. We wtorek zarządy i rady nadzorcze Aliora, BNP Paribas, ING Banku Śląskiego, mBanku, Millennium, Pekao, PKO BP i Santandera zgodziły się na złożenie wniosku do Komisji Nadzoru Finansowego o zatwierdzenie i uznanie systemu ochrony. – Widząc zagrożenie, zaczęliśmy reagować zawczasu. Arkę należy budować przed potopem, a nie gdy deszcz zaczyna padać – skwitował szef Santandera. Łącznie fundusze zebrane na ten cel sięgną 3,5 mld zł.

Sami tworzymy sobie problemy?

– Problemy sektora wynikają nie z otoczenia zewnętrznego, makroekonomii, wojny czy inflacji, ale z polityki prowadzonej przez rząd. Przez to polski sektor bankowy stał się dla inwestorów niezrozumiały, nieprzewidywalny i "nieinwestowalny". Implikowany koszt kapitału w sektorze to około 14 proc., czyli jest podobny jak w czasie panicznej reakcji w pandemii. To pokazuje, jak duża skala niepewności związana jest z inwestowaniem w nasz sektor bankowy – mówił Marek Lusztyn, wiceprezes mBanku.

Dodał, że rentowność sektora mierzona wskaźnikiem ROE (zysk netto w relacji do kapitałów zgromadzonych przez banki) musiałby wynieść w skali roku 28 mld zł (biorąc pod uwagę 14-proc. koszt pozyskania kapitału), aby ktoś rozważył ponownie inwestycję w polski sektor bankowy. – Niepewność regulacyjna odstrasza inwestorów od polskiego sektora bankowego, co widać po ostatnich spadkach notowań banków na giełdzie – mówił Marek Lusztyn. Od szczytu ze stycznia indeks WIG-banki spadł o blisko 37 proc.

Zbigniew Jagiełło zwrócił uwagę, że skumulowana inflacja w trzech latach, czyli 2022-2024, może jego zdaniem sięgnąć łącznie 40-50 proc. Zagrożeniem i wyzwaniem, przed którym ostrzegał, są przyszłoroczne wybory parlamentarne. To może prowadzić do zwiększenia ryzyka pokusy nadużycia przez polityków, którzy, zmierzając do wygrania wyborów, prawdopodobnie będą podejmować inicjatywy niesłużące stabilności finansów publicznych czy stabilności złotego i mogą napędzać inflację. To ryzyko zdaniem Jagiełły będzie kłaść się cieniem na polską gospodarkę, zwłaszcza że otoczenie zewnętrzne jest bardzo trudne.

Zobacz także: Wakacje kredytowe przegłosowane w Sejmie. Oto zasady

Zdaniem prezes Citi Handlowego, Elżbiety Czetwertyńskiej, największym wyzwaniem dla sektora jest obecnie brak przewidywalności. – Jeżeli nie wiemy, co się będzie działo, to trudno podejmować trafne decyzje. Jednym z największych wyzwań są rosnące stopy procentowe i tego skutki. Odkąd zaczęła się wojna w Ukrainie, świat się zmienił. Zmieniła się nasza rzeczywistość, Zachód zdecydował, że będzie robił wszystko, żeby wyłączyć Rosję z rynków globalnych – powiedziała Czetwertyńska.

– Widzimy, że nasi klienci mają duże wyzwanie, jeśli chodzi o łańcuch dostaw, szukają nowych rynków zbytu, szukają dostawców z innych krajów. To wszystko wymaga wsparcia banków, w postaci finansowania, gwarancji – dodała.

Niestabilne kredyty mieszkaniowe

Członkowie zarządów banków odpowiedzialni za zarządzanie ryzykiem zwrócili uwagę, że najwięcej wyzwań w ostatnich latach dotyczy kredytów hipotecznych: niegdyś frankowych (wzrost kursu szwajcarskiej waluty), a teraz także złotowych (rosnące stopy procentowe w Polsce). Bardzo trudno jest kontynuować przewidywalną politykę w zakresie kredytów mieszkaniowych, jeśli banki nie są w stanie przewidzieć i wycenić ryzyk niefinansowych (głównie prawnych) związanych z tymi kredytami. O wyzwaniach związanych z hipotekami i pomysłami dotyczącymi przebudowy tego rynku piszemy w tym tekście.

Szczególnie krytycznie bankowcy wypowiadali się na temat wakacji kredytowych. Wprawdzie opowiedzieli się za wsparciem kredytobiorców, ale jedynie tych, którzy borykają się z domknięciem budżetu domowego i realnie potrzebują pomocy. Ocenili, że obecny model wakacji kredytowych (nie ma żadnych kryteriów dochodowych i z programu mogą skorzystać wszyscy) jest zbyt powszechny, a przez to nadmiernie kosztowny.

Dodali, że szykowane wakacje kredytowe (łącznie to koszt około 20 mld zł w dwa lata, ale księgowane jednorazowo w tym roku), składki na Fundusz Wsparcia Kredytobiorców (1,4 mld zł w tym roku i 2 mld zł w przyszłym) i ryzyka związanymi ze zmianą stawek WIBOR mogą generować koszty istotnie przewyższające roczne zyski sektora w ostatnich latach. W 2021 r. sektor wypracował niespełna 9 mld zł zysku netto, przed pandemią, czyli w 2019 r. zysk sięgnął 13,8 mld zł (trzy lata temu zwrot z kapitału był w okolicach 7 proc.).

Najprawdopodobniej branża w tym roku zanotuje łączny zysk (choć z pewnością będą banki ze stratą), ale będzie on zdecydowanie niższy, niż można było oczekiwać jeszcze w lutym, zanim wybuchła wojna, przyśpieszył wzrost inflacji i stóp procentowych oraz zaczęły pojawiać się pomysły wsparcia dla kredytobiorców kosztem banków. ROE sektora w tym roku (w zależności od dalszych rezerw na franki, sytuacji makroekonomicznej i zmiany stawek lokat) może wynieść zaledwie 2-4 proc.

Maciej Rudke, dziennikarz Business Insider Polska