Przekładając to na język prawny, zarzucamy komuś naruszenie praw autorskich majątkowych (korzystanie z utworu bez zgody) lub praw autorskich osobistych (manipulujemy oznaczeniem autorstwa), albo i jedno i drugie. Zdarzają się jednak przypadki, gdzie nie chodzi o przejęcie całego utworu, ale jakiegoś jego elementu, albo do oryginalnego utworu coś dodano, coś w nim zmieniono. W końcu nasz sprzeciw może budzić też to, że ktoś wykorzystał w swoim utworze pomysł, który stanowi podstawę innego utworu.

Zobacz także: Reklama porównawcza: kiedy jest dozwolona? Podpowiadamy

Co jest plagiatem

Okazuje się, że zarzut plagiatu może mieć podłoże prawne (naruszono czyjeś prawa autorskie), albo czysto moralne. W tym ostatnim przypadku odbiorca, nie patrzy na przepisy, ale po prostu negatywnie ocenia zbyt bliską relację, jaka w jego ocenie zachodzi pomiędzy dwoma utworami. Ta relacja może być zbudowana na podobieństwie pomysłów, elementów charakterystycznych, ale nie oryginalnych, bądź po prostu na skojarzeniu.

Niemal w każdym przypadku publicznie podniesiony zarzut plagiatu wiąże się z kłopotami wizerunkowymi, sytuacją, nad którą trzeba zapanować na płaszczyźnie komunikacji. Nie każdy jednak plagiat to sytuacja nadająca się do rozpoznania przez sąd lub policję.

Co zatem zrobić, jak zareagować, jeśli zarzut plagiatu skierowano by wobec utworu, którym my się posługujemy?

Po pierwsze, zanim cokolwiek zrobimy, odpowiemy, przeprosimy, bądź sięgniemy po portfel, porównajmy dwa utwory: nasz i ten „oryginalny”. Podobne? Nawet jeśli, samo to nie świadczy, że od razu naruszono prawa autorskie. Spokojnie. Sprawdźmy, z czego wynika podobieństwo.

Mamy ten sam temat, kolor, pozę, gest? Wykorzystano podobne przedmioty lub kształty? Jeśli tylko to, wówczas możemy mieć do czynienia z powieleniem pomysłu. A pomysły są na tyle ulotne, że nie podlegają ochronie autorskiej. Chroniony jest jedynie sposób ich wyrażenia, ich rozwinięcie, konkretne zaprezentowanie.

Czytaj również: Cenne spory w branży rozrywkowej

Po drugie, nie każdy element utworu jest twórczy i objęty monopolem na rzecz tego, który go po raz pierwszy wykorzystał. Gołąb to symbol pokoju, kciuk w górę znak poparcia. Nikt nie może jednak twierdzić, że jest ich wyłącznym właścicielem. Gołębia i kciuk można przedstawić na wiele różnych sposobów. I te mogą już być objęte ochroną.

Ochrona praw autorskich

Ochroną autorską może być jednak objęty sam dobór, układ, ułożenie elementów, które w pojedynkę nie będą utworami. Z drugiej strony uzupełnienie istniejącego utworu o drobny szczegóły, jego modyfikacja, czy adaptacja nie oznacza, że mamy do czynienia z całkowicie nowym, niezależnym przejawem twórczości, a raczej z utworem zależnym, z którego korzystać można tylko za zgodą twórcy oryginału.

Co zatem zrobić, jeśli rzeczywiście wszystko wskazuje na to, że nasz i ten cudzy utwór, są podobne na płaszczyźnie twórczej i nie o skorzystanie z jednego pomysłu tu chodzi?

W takiej sytuacji powinniśmy ustalić, kto stworzył dla nas utwór objęty zarzutem plagiatu (jeśli nie tworzyliśmy go sami) i czy (oraz jaką) mamy z taką osobą umowę. Skontaktujmy się z tym twórcą. Sprawdźmy, który ze spornych utworów powstał lub został opublikowany wcześniej. Może nasz twórca mógłby pokazać nam proces powstawania dzieła — skąd czerpał inspiracje, jak doszedł do finalnego efektu. W końcu — czy zapoznał się albo mógł się zapoznać z utworem, do którego porównywany jest efekt jego twórczości? Zdarzają się bowiem przypadki twórczości równoległej, to jest takiej, gdzie dwaj twórcy dochodzą do identycznego lub podobnego efektu twórczego niezależnie od siebie.

Jeśli jednak okaże się, że rzeczywiście doszło do splagiatowania cudzego dzieła, ustalmy, czy z roszczeniami lub zarzutami występuje podmiot uprawniony (będzie nim najczęściej twórca lub nabywca praw — np. wydawca, producent, spadkobierca), a potem oceńmy zasadność podnoszonych roszczeń.

Poza żądaniem uznania cudzego autorstwa uprawniony może dochodzić m.in. wystosowania przeprosin (prywatnych lub publicznych), usunięcia plagiatującego utworu z obrotu, oznaczenia go w określony sposób, a w końcu pieniędzy — w postaci zadośćuczynienia, odszkodowania lub wydania uzyskanych korzyści z tytułu korzystania z dzieła stanowiącego plagiat.

Zobacz również: Pozwy w branży rozrywkowej. Między kłamstwem a plagiatem

Każdemu z roszczeń należy przyjrzeć się nie tylko pod kątem dopuszczalności dochodzenia go, ale i zasadności w danej sytuacji. Roszczenie powinno odpowiadać co najmniej skali i zakresowi naruszenia i stopniowi zawinienia tego, kto roszczenia ma spełnić.

Wracając na chwilę do umowy, jaką mam nadzieję, zawarliśmy z twórcą naszego dzieła. Ustalmy, kto ma zająć się sprawą. Formalnie roszczenia mogą być podniesione wobec naruszyciela, czyli tego, kto feralnym utworem się posługuje. Może się jednak okazać, że to twórcy, który wstawił nas na minę, może zależeć, by szybko i pozytywnie zamknąć spór. Jeśli to się bowiem nie uda, to nie dość, że taki twórca może być pociągnięty do odpowiedzialności za sam fakt naruszenia praw, za złamanie umowy, to jeszcze mogą go obciążyć negatywne konsekwencje naruszenia, w postaci uszczerbku w naszej renomie lub dobrym imienia. Uzasadnione oskarżenie o plagiat to przecież poważna plama na wizerunku.

*Autorem tekstu jest Krzysztof Czyżewski, adwokat z kancelarii adwokackiej Czyżewscy