PRZEWODNIK PO FILOZOFII RELIGII nurt analityczny Redakcja Janusz Salamon WYDAWNICTWO WAM Kraków 2016 Spis treści Janusz Salamon: Wstęp 7 Rozdział 1: NATURA BOGA Dariusz Łukasiewicz: Atrybuty Boga Piotr Moskal: Byt Jan Andrzej Kłoczowski: Świętość – morfologia sacrum Martyna Koszkało, Marek Pepliński: Wszechmoc Dariusz Łukasiewicz: Wszechwiedza Marek Piwowarczyk: Wszechobecność Martyna Koszkało, Marek Pepliński: Prostota Dariusz Łukasiewicz: Wolność Marek Pepliński: Dobroć Ryszard Mordarski: Wieczność Marek Piwowarczyk: Konieczność Jacek Wojtysiak: Bezcielesność Jacek Wojtysiak: Osobowość Karol Klauza: Piękno 11 19 27 37 61 75 87 109 121 141 155 165 177 191 Rozdział 2: ARGUMENTY ZA ISTNIENIEM BOGA Stanisław Wszołek: O dowodzeniu i argumentach na istnienie Boga Maciej Nowicki: Dowód ontologiczny św. Anzelma Tomasz Jarmużek: Dowody ontologiczne po św. Anzelmie: Kartezjusz, krytycy oraz współcześni kontynuatorzy Piotr Moskal: Argument kosmologiczny – historia i interpretacja Jacek Wojtysiak: Argument kosmologiczny – ujęcie analityczne 199 207 219 231 241 Spis treści 6 Tadeusz Pabjan: Argument teleologiczny Jacek Wojtysiak: Argument moralny Mieszko Tałasiewicz: Argument z cudów Zbigniew Wolak: Pięć dróg św. Tomasza z Akwinu Wojciech Załuski: Zakład Pascala Stanisław Wszołek: „Zaniedbany Argument” Charlesa Sandersa Peirce’a Jan Sochoń: Szósta droga Jacques’a Maritaina Miłosz Hołda: Argumenty epistemologiczne w kontekście nauki 255 271 285 299 315 331 343 353 Rozdział 3: PRZEKONANIA RELIGIJNE: RACJONALNOŚĆ, SENSOWNOŚĆ, PLURALIZM Michał Heller: Teologia i nauka: perspektywa katolicka Michał Heller: Bóg i kosmologia Jacek Rodzeń: Religia a technika Paweł Polak: Teizm i ewolucja Marek Pepliński: Analityczna filozofia religii i teologia filozoficzna Kazimierz Kondrat: Racja rozumu i racja wiary we współczesnej filozofii analitycznej Janusz Salamon: Etyka przekonań, świadomość aksjologiczna i wolność sumienia Marek Pepliński: Wartość kognitywna języka religijnego: perspektywa analityczna Józef Bremer: Niekognitywny język religijny w filozofii Ludwiga Wittgensteina Janusz Salamon: Epistemologia reformowana, pluralizm religijny i etyka solidarności Janusz Salamon: Problem zła społecznego, godność osoby i racjonalność teodycei 367 389 403 421 437 459 493 519 527 547 577 Indeks osób 599 Indeks rzeczowy 614 Informacje o autorach 627 M rek Pepl ńsk D br ć K ncepcj br c B g w ą n n ą pr blem tyk n leżą n jw żn ejs ych g n eń te l g n pr yr nej te l g f l f c nej. Or ek n e B gu br c m gene ę r wn w tekst ch St reg N weg Test mentu, pr yp sujących B gu sk n ść m r lną św ęt ść, j k w wyw ącym s ę greck ej myśl f l f c nej p w ą n u k ncepcj bytu, sk n śc , br celu. Ów w ą ek e , w sytu cj g y B g st u n ny Byt n jwyżs y n j sk n ls y, pr w c sem kreślen G j k Bytu sk n le breg , r wn w sens e met f yc nym, j k m r lnym. P glą , że B g jest bry m r ln e, św ęty, Jeg br ć byt są m enne br c bytu Jeg stw r eń, n j uje sw j wyr w l c nych wyp w e ch w rtych w St rym N wym Test menc e. Ks ęg R ju wr c uw gę n br ć stw r en B żeg : „B g uc yn r żne r je k ch w er ąt, by ws elk ch w er ąt pe jących p em . I w B g, że by y bre” (R 1,25). P bn e w P erws ym L śc e Tym teus ut r uw ż : „P n ew ż ws ystk , c B g stw r y , jest bre, n c eg , c jest sp żyw ne ękc yn en em, n e n leży r uc ć” (1 Tm 4,4). W Ks ę e Ps lm w ut r b bl jny n s s ę br c B g Jeg funkcj pr w wcy: „Tw j sk , P n e, n pe n em ę: n uc mn e Tw ch ust w! Wyśw c y eś br sw jemu s u e g n e Tw m s wem, P n e! N uc m ę r um en um ejętn śc , b uf m Tw m pr yk n m. B ąem, n m pr ys utr p en e; ter je n k str egę Twej m wy. D bry jesteś br e c yn s ; n uc m ę Tw ch ust w!” (Ps 119,64-68). Ew ngel M teus p kreśl wyjątk w ść br c B g : „O p w e mu [ Je us]: Dl c eg Mn e pyt s br ? Je en tylk jest D bry. A jeśl chces s ągnąć życ e, ch w j pr yk n ” (Mt 19,17). N t m st L st św. J kub n s s ę be gr es n śc B g : „B g b w em n n e p leg p kus e ku emu, n też n k g n e kus ” ( Jk 1,13). 122 M rek Pepl ńsk P w ą n e br bytem w f l f st r żytnej w ęc my Pl t n w . W jeg system e f l f c nym e D br jest eą ch r ktery ującą s ę n jpe n ejs byt w śc ą. N t m st byt w ść re ln ść r ec y k nkretnych jest wpr st pr p rcj n ln re l cj pr e n e e , kt r t k m s ę k nkretu j k w rc wy, bstr kcyjn e w ęty g tunek je n stek. D br ć r ec y p jm w n jest w śn e j k pr ys ugując jej wpr st pr p rcj n ln e re l cj pr e je n stkę e , f rmy e lnej, w kt rej uc estn c y. W ten sp s b br r ec yw st ść c eg k lw ek w ążą s ę e s bą. Dl teg też m żn tw er ć, że D br s m w s b e jest s ą re ln śc ws ystk eg , c wytw r ne pr e Dem urg . Jest b w em źr em stn en st ty pr e m t w p n n (Państwo 509 -509b). We le tej n uk , Dem urg, kt ry wytw r r ec yw st ść g n e p r ą k em e , p w w ny jest m śc ą er s D br N jwyżs eg . W żne jest, że l Pl t n bytem n jwyżs ym n j sk n ls ym n e jest n Dem urg, n też n e są n m b g w e rel g greck ej. W l gu Państwo wyr źn e p w s ę n pr ec wk m t m sp s nym pr e greck ch p et w te l g c nych, kt r y f s yw e pr yp syw l b g m (Państwo 377e-383c; 613e). B g w e są br y, cn tl w , l teg p żytec n n e s k ą, bę ąc t pr yc yną s c ęśc p w en . N e m też w n ch ż neg f s u n k mstw . Pl t n pr b tą m w też up bn n u s ę c w ek b g (Prawa 716b- ). Ow p w ą n e byt w śc r ec y, jej sk n śc j k pe nej re l cj pewneg ( ntyc neg ) w rc , r jej br c nsp ruje Aryst teles jeg k ntynu t r w, w tym B ecjus św. T m s Akw nu. Wp yw t kże n myśl ne pl t ńską. O gryw , m ę y nnym , st tną r lę w f l f św. Augustyn , kt ry sf rmu w t w. pryw cyjną te r ę . Aryst teles w ąże br r ec y jej celem, s ągn ęc e teg st tn eg kreśl jąc j k je en r j w sk n śc . D sk n ść jest r ek n bą ź r cj p s n br , kt remu już n c n e br kuje kt re n e m że być w ęks e, bą ź l teg , że w k ż ym r ju n c n e m że być w ęks eg teg , c ym r ek my. D sk n ść tem pr ys uguje temu, c emu n c n e br kuje. Innym pr ej wem sk n śc jest t , c p s w śc we swej n tur e (r j w ) br w st pn u pe nym. W t k m sens e sk n śc ą jest cn t . W k ńcu sk n e jest t , c st k ńc ne, k n ne – s ągnę sw j kres, kt ry jest bry (Metafizyka, 1021b15-1022 5). Ws ystk e byty m er ją sw jej re l cj j k sw jeg n tur lneg celu. Dl teg też Aryst teles kreśl br j k cel ws elk eg ążen (Etyka nikomachejska 1094 ). P bn e w l st t p n jących r um w jest uk erunk w n em n cel n tur lny ążąceg . B g p jęty j k C ysty Akt, m jący ch r kter p n n , myśl . J k sk n e życ e, jest sk n le s c ęśl wy, bę ąc s ą ruchu w św ec e j k p żą ne br . B gj k sk n e br jest p n n em teg c n jleps e – br n jwyżs eg . B g jest w ec nym, n j sk n ls ym życ em, bę ącym ktem ntelektu p n jącym Dobroć 123 s eb e s meg . Jest też subst ncją n em jącą gr n c nej w elk śc (Metafizyka, 1072b30-1073 10). W Etyce nikomachejskiej St g ryt , pr yp sując b g m s c ęśc e, uw ż , że w śc w ch życ u jest k ntempl cj te retyc n l teg też uw ż s ę, że pr yp suje n b g m ln ść p s n je yn e sk n śc p n wc ych, n e eln śc etyc nej (Z g ebsk 2004). Myśl Aryst teles tyc ąc f rmy j k c ynn k ktu l ująceg m ter ę r jeg r r żn en e m ę y substr tem m ny r br k em f rmy, kt rej n byc substr t ąży, wp ynę n Pl tyn k ncepcję byt weg br , kt ry re nterpret w ją w św etle sw ch tw er eń met f yc nych. St g ryt rgumentuje, że n leży r żn ć p m ę y substr tem, kt ry trw w c s e, r br k em, kt ry n e jest w ten sp s b trw y. U s n en em teg jest f kt, że w wyr żen u f rm e: „Z x-a, st s ę f ” w rt śc ą x n e m że być substr t m ny, je yn e jeg br k f (n e-f), sk r m n n c n kn ęc e x. W pr ec wnym r e m żl we by by bsurlne p st w en e: „Z c w ek st s ę uc nym”, sugerujące n s c en e c w ek w m menc e jeg st n s ę uc nym. D pus c lne jest n t m st p st w en e: „Z c w ek n euc neg st s ę uc nym”. N t m st we le Pl tyn m ter j k pr ec w eństw subst ncj jest je n c eśn e pr ec w eństwem f rmy l teg jest n e tylk p b w n ws elk ch j k śc , le jest t kże em. St n w sk t w ążące m ter ę, n e-byt, e em u yskuje tk wą r yk l cję p pr e r ucen e wsp mn nej ryst teles wsk ej ystynkcj m ę y substr tem r m ter ą br k em. We le Pl tyn f ktyc n e jest t k, że ążen e n byw n e pewnej f rmy utw er „ ktu l uje”, „ sk n l ” w br k, j k w pr yp ku, g y k b et , ążąc teg , c męsk e, w kc e seksu lnym p tw er sw ją k b ec ść. M ter w św ec e mys wym f ktyc n e ws e jest wy byt f rmy, p n ew ż jest jej pryw cją n e m że ulec re lnej tr nsf rm cj . Z tem, wpr st pr ec wn e n ż tw er t St g ryt , tym, c trw p pr e m nę, jest w śn e m ter j k br k. Dl teg też jest n em n eusuw lnym. Abs lutnym pr ec w eństwem m ter – – jest Je n -D br , kt re stn eje ęk temu, że jest c k w c e w lną, s m tw rc ą ktywn śc ą. Ws ystk , c stn eje, stn eje st tec n e ęk tw rc ej ln śc D br j k jeg arché, kt re jest je n c eśn e pr e m tem ążen ws ystk eg – telos. O le ws elk e byty r żne Je neg ążą spe n n p pr e p rtycyp cję w D bru, tyle D br s m ąży, c y wyb er s m s eb e – sw j w sny byt. W ten sp s b myśl ne pl t ńsk p kreśl pr ep ść m ę y brem B g brem byt w p ch nych. Św. Augustyn wyk r ystuje greck e ut żs m en e br bytu w pryw cyjnej ter . Z n e jest p ytywną n turą, n n e m też w snej st ty, lec jest br k em bytu. K nsekwencje teg m ją n c en e l te l g f l f c nej, w s c w k ntekśc e u l styc neg , m n chejsk eg gn stycy mu. O le b w em sk n le bry byt jest m żl wy, t n em żl wy jest byt sk n le y. D k n e r ec ujmując, le m żl we jest p myślen e h er rch ntyc nej, g e ruch myśl r p c yn s ę 124 M rek Pepl ńsk j k eg ś re lneg bytu p s jąceg br k , t s ę p jąć, że m że re l w ć s ę byt n em jący ż nych br k w, m jący pe n ę bytu w tym sens e pe n ę br . Je n k n e ch w tym spekc e symetr m ę y brem-bytem, em-n ebytem n e s ę p jąć bytu c k w c e eg . B w em c ś „bę ąceg ” pe n ą t tyle, c byt, kt remu br kuje ws ystk eg , n n e stn ejący, n n e m jący treśc – tem n ebyt. Dl teg też p jęc e bs lutneg , c y m w ąc precy yjn e: bytu bs lutn e eg , jest wewnętr n e spr ec ne, t k byt jest n em żl wy. Z rug ej str ny r ec ujmując, met f yc n , pryw cyjn te r wyj śn , l c eg n e jest m żl we, żeby n e by w św ec e r ec y, kt re n e są sk n e. Ws elk e b w em byty r żne Bytu D sk n eg mus ą w er ć w s b e pew en br k, c tym e – . K ncepcj B g – j ką pre entuje Augustyn – jest pr ec en em r ucen em m n chejsk ej w j B g . B g jest pr sty, n ec elesny, n esk ńc ny be r c ąg śc pr estr ennej, n ep tny n r n en e n e m enny, jest je ynym pr w wym bytem źr em ws elk ej byt w śc . Je n c eśn e pryw cyjn k ncepcj p w l l kw w ć n p ęc e p m ę y tym, że św t jest stw r ny pr e breg B g r że m eśc w s b e , c m n chejc ycy t um c yl stn en em rug ej, m ennej B g s y. P n ew ż św. Augustyn uw ż , że ch r wn w żn ść m ę y tym, c n jleps e, tym, c n jwyżs e, r n jwyżs ym brem, t jest l n eg c yw ste, że B g jest n e tylk n jpe n ejs ym bytem, le N jwyżs ym D brem. B g, kt ry jest p n ws ystk m, jest też s c ęśc em j k celem ążeń. B ecjus w sw ch tr kt t ch te l g c nych p ejmuje nurtujący ne pl t n m pr blem, c y r ec y są bre pr e sw ją w sną st tę, c y też pr e p rtycyp cję w D bru. Kluc we l m w neg pr blemu są w e s y: że ws ystk , c jest w ruchu, m er ku bru, że ws ystk m er ku p bnemu s b e. T tem, c m er ku bru, s m jest bre. T , c bre pr e p rtycyp cję, wy je s ę tem n e być brem ku bru n e m er ć, c jest f s em. T ś, c jest bre subst ncj ln e, bre jest ęk temu, c ym jest, t w ęc sw jemu byt w . W wc s by by p bne D br P erws eg n m t żs me, sk r n c n e jest ń p bne, p N m s mym. W t k m wyp ku je n k ws ystk by by B g em, c jest f s em. Dl teg też r ec y n e są bre subst ncj ln e ch byt n e jest bry. R ec y n yw ne są brym l teg , że ch byt p ch w l D br N jwyżs eg , kt re jest D brem n m cy sw jeg bytu. Byt r ec y jest brem, le n e t k, j k t s ę m w D bru N jwyżs ym, lec r cj p ch n śc w l B g , kt ry chc , by r ec y by y bre, l teg są bre w tym, c ym są. D br ć j k t k ,j k br ć st t w (subst ncj ln ) bytu, pr ys uguje s memu B gu. Św. T m s Akw nu, ąc tr ycją św. Augustyn B ecjus , ut żs m br bytem, sk n ą br ć pr yp suje C ystemu Byt w , C ystemu Akt w Istn en , w kt rym n e m n e ktu l w nych p tencj ln śc . P w ą n e br c r ec y jej sk n śc ą, tej st tn ej ur ec yw stn en em r ec y, jej ktu ln śc ą r ec yw st śc ą, m gr mne n c en e w myśl św. T m s , r wn w jeg Dobroć 125 met f yce g lnej, j k w pr en kn ętych jej s m etyce te l g f l f c nej. Je n k t w śn e w te r tr nscen ent l w, j k c ęśc met f yk g lnej, st ją wypr c w ne p st w we s y tyc ące rel cj B g br c . Byty pr yg ne ż ne są teg , c ym są, r p s neg pr e n e stn en . Tym s mym ch byt w ść n e jest t żs m ktem stn en , ktu l ującym ch s er k p jętą n turę. Byty pr yg ne są ntel g b lne. N e w tym wy ąc n e sens e, że są p n w lne, r ą ne s ą r cj bytu że są k n ec nym w runk em p n n , le t kże p n ew ż są p n w ne pr e Akt C ysty, kt reg ln ść stw rc ch w wc jest r cją ch stn en p n w ln śc . Z ż n ść stn en treśc bytu p w l pr yjąć, że stn en e j k element sk n lący n e jest p ch ne treśc bytu. N r e r um w ń w nych p ęc m r g m św. T m s Akw nu wyj śn r ec yw st ść byt w pr yg nych p ch n śc ą Istn en C ysteg , kt re s m jest Intelektem, sk r byt p ch ny N eg jest r cj n lny. P n ew ż je n k p ch ne B g byty są w śn e pr yg ne n e mus y st ć pr e eń stw r ne, są ne tem chc ne, p żą ne pr e t m gą być kreśl ne j k bre, g n e ryst teles wską k ncepcją br . Ws ystk , c p wst stn eje, k ż y byt pr yg ny, stn eje l teg , że B g teg chce. Ujęc e rel cj bytu r br c byt w pr yg nych Bytu K n ec neg , c yl C ysteg Aktu Istn en , wy n c ne jest w system e św. T m s Akw nu pr e k lk s . P erws ą n ch jest w ą ek br sk n śc ą. W Sumie filozoficznej (SCG, I, 37) św. T m s n w ą uje p glą w Aryst teles (Fizyka VII, 246 1314), g e uw ż , że ws elk r ec jest br pr e t , że jest sk n . P n t , g y w kwest 28 m w sk n ść B g , uw ż , że k ż r ec p s ws elką sk n ść p w e n sweg stn en . R ec jest tem b r ej lub mn ej sk n w tej m er e, w j k ej stn en e r ec y jest gr n c ne j k eg ś s c eg lneg typu w ęks ej lub mn ejs ej sk n śc . D sk n ść byt w B g jest w ą n Jeg pr st tą, pr e c r um e s ę t , że n e m w B gu ż neg żen . Ujmuje s ę t p pr e wyr um w ne stw er en e, że B g stn eje j k Akt C ysty. D pr w y tej ch s ę, g n e myślą św. T m s , w w ch stn en B g . Wykluc en e w B gu j k eg k lw ek żen jest tym s mym wykluc en em j k ejk lw ek jeg n e sk n śc . Ws elk e b w em żen e w ąże s ę p tencj ln śc ą n e sk n śc ą. B g j k C ysty Akt stn en p s c ą m c stn en . Dl teg też jest bytem sk n ym p k ż ym w glę em, c yl t k m, kt remu n e br k sk n śc ż neg r ju. W tej s mej kwest Akw n t pr e st w s ereg rgument w sk n śc ą B g . I t k, j k pe ny, n e gr n c ny Akt Istn en n e m w s b e ż neg br ku ż neg n e stn en . Br k ws elk ej pryw cj bytu w B gu p w l pr yp s ć Mu sk n ść p k ż ym w glę em. D lej ąc, k ż r ec jest sk n w t k ej m er e, w j k ej jest w kc e, n e w p tencj . Z tem C ysty Akt jest n j sk n ls ym bytem, sk r jest c ystą r ec yw st śc ą n e m w n m ż nej p tencj ln śc . 126 M rek Pepl ńsk K lejne w rgumenty w ują s ę pr yc yn w śc B g p ch n śc sk n śc r ec y sk n śc B g . P erws y jest rgument w ujący s ę w neg p źn ej żen (SCG, II, 15), że B g jest pr yc yną spr wc ą ws ystk ch byt w pr yg nych. K ż r ec w t k ej m er e, w j k ej jest ur ec yw stn n . N e jest tem m żl we, by skutek by sk n ls y n ż jeg pr yc yn spr wc , ch ć m żl w jest sytu cj wr tn . Sk r tem B g jest pr yc yną spr wc ą ws ystk ch r ec y, t ws ystk , c jest ur ec yw stn ne w j k ejk lw ek nnej r ec y, mus n j w ć s ę w sp s b w ele b r ej sk n y w B gu. N e tylk tem w s ę w ten sp s b byc B g n j sk n ls ym w er jącym w s b e w rtu ln e ws ystk e sk n śc ntyc ne byt w stw r nych, le t kże wyj śn , że sk n ść B g sk n śc stw r eń n e m gą być r um ne w ten s m sp s b. Z tr ech r j wp b eństw, j k e m gą ch ćmę y byt m , m ę y B g em jeg stw r en m ch t n jmn ej sk n e p b eństw f rmy teg , c ym B g stw r en są. M n ch r kter n l g , p bn e j k ch n l g m ę y stn en em B g stn en em nnych byt w. W k lejnym rgumenc e Akw n t n s s ę pr yc yn w śc w rc ej B g . W r um w n u tym w ć wyr źn e wp yw myśl Pl t n Aryst teles . W k żym r ju stn eje c ś n j sk n ls eg w tym r ju, c jest m rą ws ystk ch r ec y n leżących r ju. R ec jest b r ej lub mn ej sk n , m b r ej lub mn ej bl ż s ę m ry sw jeg r ju. Tymc sem jeżel ch byt w ść, t B g j k Istn en e C yste jest m rą ws ystk ch byt w – n e br k mu tem ż nej sk n śc , kt re pr ys ugują r ec m. Z r p tem św. T m s lustruje wą k nklu ję p w e ą, j ką tr ym M jżes n sw ją pr śbę, by m g ujr eć bl c e P n : „J c uk żę ws elk e br ” (Wj 33,19), pr e c , j k sugeruje św. T m s , B g M jżes w r um en , że jest w N m pe n br c . W ć tem wyr źn e, że w n ekt rych k ntekst ch św. T m s ut żs m br ć bytu jeg sk n śc ą. P bn e, rgument cj pr yc yn w śc spr wc ej B g je n p erws eństw w Sumie teologicznej (S h, I, 4, .1-2), g y p w p ytywn e n pyt n e, c y B g jest sk n y c y sk n śc ws ystk ch r ec y są w rte w B gu. Or ec en e B gu br jest tem kr k em l g c n e wt rnym w st sunku r ec en B gu sk n śc . Zwr c n już uw gę, że we ug św. T m s ws elk r ec jest br pr e t , że jest sk n . G y ut r Sumy filozoficznej p ejmuje g n en e, c y B g jest bry, p w n n e, k nując synte y pl t ńsk ej ryst teles wsk ej k ncepcj br . Sk r b w em, j k st t wsk ne, brem k ż ej r ec y jest jej ur ec yw stn en e sk n ść, t u el n e stn en br c p ch br c . R pr estr en n e b w em stn en br n nne r ec y jest n em, ws ystk , le jest r ec yw ste sk n e, tem bre. D n e spr wc e ś ( breg , sk n eg bytu) p leg n wytw r n u skutk w n eg p bnych. P n t br j k pr e m t chcen jest celem, Dobroć 127 kt ry sk n jąceg n . Dl teg też br j k cel u el stn en br c . Sk r ś B g jest pr yc yną stn en nnych byt w, t w śc w śc ą B g jest u el n e stn en br c . M żn tem B gu tw er ć, że jest bry, g yż p p erws e ęk sw jej br c u el br stn en nnym byt m, p rug e, c yn t e w glę u n br , kt rym jest. D tk w , sk r B g jest N ep rus nym P rus yc elem, t p rus j k pr e m t pr gn en . J k st tec ny (p erws y) N eruch my P rus yc el jest też st tec nym (p erws ym) pr e m tem pr gn en . Pr e m tem pr gn en jest br , tem B g jest bry. D ls e u s n en e tw er en , że ws ystk , c p żą br , p żą B g , n j uje s ę w rgumenc e n stępującym p p pr e n m w nym. Sk r b w em tym, c eg ws ystk p żą , jest br , je n c eśn e ws ystk ąży ur ec yw stn en g n e e sw m sp s bem stn en , t tym, c eg p żą ws ystk , jest stn en e. B g ś j k w pe n ur ec yw stn ny jest bry w pe n . B g n e tylk jest bry, le też jest sw ją br c ą. O le wn sek ten wyn k ktryny pr st ty B g , g n e kt rą pr w w jest te t żs m śc B g e sw ją n turą ws ystk m trybut m , t w kwest 38 Sumy filozoficznej Akw n t rgumentuje n m t kże wpr st. Jeżel b w em brem r ec y jest jej r ec yw st ść stn en e, t sk r B g jest entyc ny e sw m stn en em, t jest też entyc ny e sw ją br c ą. D teg s meg wn sku św. T m s ch , wych ąc stw er en , że B g jest entyc ny e sw m sk n ym stn en em, ż jeg sk n ść n e jest c ymś nym Jeg subst ncj , lec jest n m t żs m . Sk r tem br ć jest sk n śc ą r ec y, t br ć B g n e jest c ymś ń nym, lec s ę N m ut żs m . Tw er en e t żs m śc br c B g N m s mym m że też być u s n ne pr e w n e s ę te r p rtycyp cj k nkretu w pewnej f rm e. P p erws e, br kt re n e jest sw ją br c ą, jest brem pr e uc estn ctw w c ymś nnym. W ńcuchu uc estn ctw n e m żn je n k p stęp w ć w n esk ńc n ść, mus być tem pewne br , kt re n e jest brem pr e uc estn ctw w c ymś nnym, lec jest bre e swej st ty tym w śn e jest, j k p k uje t c w rt r g , B g. P n t t , c w c ymś uc estn c y, jest m żn śc ą w st sunku teg , w c ym uc estn c y. I le t , c stn eje, m że w c ymś uc estn c yć, t Istn en e, w kt rym n e m ż nej m żn śc , n e m że w n c ym uc estn c yć. Z tem br ć B g w ą n Jeg stn en em n e jest br c ą uc estn ctw , lec br c ą st t wą B g . B g n e tylk jest esencj ln e bry, rgumentuje D kt r An elsk , le też jest źr em ws elk eg br . Ws elk e br jest b w em bre br c ą B g . R um ne jest t tr j k p we n teg n j uje t tr y m enne u s n en . P p erws e, sk r ws ystk r żne B g jest bre pr e uc estn ctw , t k ż ą r ec m żn kreśl ć j k brą w tej m er e, w j k ej n s w s b e p b eństw br c B g . P rug e, B g j k p s jący w sw jej br c sk n śc ws elk ch stw r eń, sk r br ć r ec y p leg n jej sk n śc , bejmuje w swej 128 M rek Pepl ńsk br c br ws elk ch stw r eń. P tr ec e, le br r ek s ę celu lub tym, c celu jest sk er w ne, t celem st tec nym jest t , c eg st tec n e ws ystk tr ymuje sw ją br ć. B g ś jest celem st tec nym ws ystk eg (SCG, III, q. 17), tem jest t kże brem ws elk eg br . B g jest też brem n jwyżs ym. D br B g b w em br c r ec y m jących w n ej uc estn ctw m s ę t k, j k br p ws echne br p s c eg lnych. Sk r ś br p ws echne pr ewyżs k ż e br p s c eg lne, t B g jest brem n jwyżs ym. T k m tylk brem m że być br esencj lne r r cj br ws ystk ch r ec y brych. B g jest brem n jwyżs ym t kże tej r cj , że n tury n e m w N m n w p tencj , n też j k eg k lw ek ur ec yw stn neg . T , że n tur B g wykluc , wyn k teg , że jest br c ą, c yl jest bry esencj ln e. P j w en e s ę w B gu j k pr ec w eństw br wym g by, sk r B g jest bry n tury, by Ten pr est stn eć, t ś jest n em żl we p w u Jeg pr st ty ntyc nej w ec n śc . Z wykluc ne jest t kże tej r cj , że m n ch r kter n e sk n śc , B g jest bs lutn e sk n y n e w er ż nych br k w. Br k wykluc ne są teg p w u, że k ją m żn ść, t jest n ere l w ln w Pr stym, C ystym Akc e Istn en . Św. T m s , pr yp sując B gu byc e esencj lnym brem n jwyżs ym, c yl br ć ntyc ną, uw ż r em, że B g jest sk n y bry w sens e m r lnym. B g n e m że chc eć . Ten element ktryny św. T m s tyc ącej n tury B g jest n jc ęsts ym b ektem t k w wsp c esnych te l g w f l f c nych, c k lw ek n j uje n t kże sw ch br ńc w. Argument cj Akw n ty pr eb eg w Sumie filozoficznej w n stępujący sp s b. Z w er n s ę w B gu ws el k ej sk n śc br c wyn k , że B g w er w s b e ws elk e cn ty. N e są ne je n k w B gu spr wn śc m , te b w em k ją n eur ec yw stn en e, m żn ść pr yp ść. N t m st w B gu cn ty ut żs m ją s ę st tą B g . B gu n e m żn pr yp s ć t k ch cn t, kt re tyc ą uc uć, w B gu ś n e m uc uć teg , c mys we, n też teg , c tyc y sk nn śc j k eg ś br c elesneg . N t m st n ekt re n s ych uc uć n s ąs ę br uch wych tych tyc ą cn ty t k e j k męstw , w elk us n ść c y g n ść. T k e cn ty m gą być B gu pr yp s ne w sens e pr en śnym, r cj p b eństw skutk w j k e pr yn s ą. Z tem B gu m żn pr yp s ć cn ty m r lne n s ące s ę n , n e je yn e cn ty k ntempl cyjne. Sk r cn ty B g są t żs me Jeg st tą, t n e B g jest w pe n cn tl we sk n e m r ln e B g n e m że chc eć . P rug e, w l chce tylk wskutek b ę u w p n n u, g yj k br pre entuje s ę jej . Sk r tem w p n n u B g n e m że być p my k , t B g n e m że chc eć . P tr ec e, D br N jwyżs e wykluc c k w c e bc w n e e em, w l B g jest sk er w n n n eg s meg , t tym b r ej n e m że n k er w ć s ę ku u. Z teg też p w u, sk r br jest celem, t jest wr cen em s ę w śc weg celu, tymc sem l B g je ynym celem jest On s m jk br ć esencj ln , l teg też n e m że chc eć (SCG, I, 95). Dobroć 129 Z g n en e br c B g m że być p ejm w ne pr e f l f ę w s eregu n stępujących k ntekst w. P erws e w w ą ne są b n em br c B g j k Jeg trybutu, p w glę em treśc teg ż trybutu r jeg rel cj nnych trybut w. W p erws ym pr yp ku m w s ę n jc ęśc ej k ncepcje sk n śc B g r um nej pr e pry m t tej c y nnej met f yk , wyc j nsp rującej s ę myślą St g ryty św. T m s . Jeżel ch rugą spr wę, t nteresujący l f l f w jest w s c pr blem, c y ne r um en e teg trybutu jest sp jne n s ym p jm w n em ws echm cy w ln śc . Pr y tym, jeżel ch ws echm c, m żn wr c ć uw gę bą ź n spekt p tr n śc wy ws echm cy B g , bą ź p s ug w ć s ę k ncepcją ws echm cy p leg jącą n p s n u m cy wyk n n w lneg n , lub ur ec yw stn en w lneg st nu r ec y, kt ry jest l g c n e m żl wy, lub t k , że jeg ur ec yw stn en e pr e B g jest l g c n e m żl we. W tym st tn m k ntekśc e p j w ją s ę r m te p r ksy w ą ne ws echm cą w ln śc ą B g r jeg sk n ą br c ą ntyc ną m r lną. Tr ec m k ntekstem jest, w ą n p pr e n m , pr blem tyk te yce ln , wr r m tym rgument m st r jącym s ę p w żyć stn en e breg B g . Z wyc j by t k, że w m er en u f rmu ujących rgumenty pr ec wk stn en u breg ws echm cneg B g m by s ę t k n ćp wyk n u spr ec n śc m ę y stn en em t k p jęteg B g występ w n em . Ten sp s b rgument w n e pr ec wk stn en u B g w ny jest eukcyjnym lub l g c nym rgumentem e ( lb pr blemem ). Zw s c w śre n w ec u n w żytn śc pr blem tyk teg r ju by p jm w n n e tyle j k tyc ąc rgument cj m jącej b l ć tw er en e stn en u B g , lec j k c ek n p w ż jące m r lną w rt ść św ęt ść B g . J k wyr źn e jest t w c ne, pr blem tyk br c B g tyc y r wn teg , c ym B g jest, j k Jeg n . Pr blem tyk , jeżel m żn t k n p s ć, m r ln śc B g n e wyc erpuje s ę je n k w pr blem ch te yce c y g n en ch w ln śc ws echm cy B g . K lejnym k ntekstem r w ż n br c B g jest br ć m r ln n B g j k specyf c ny st n r w rt śc m r lnej, kt ry tylk B g m że re l w ć (Helm 2010), le kt ry m że st ć s ę w rcem n śl w n w p stęp w n u m r lnym c w ek , j k m t m ejsce w pr p n w nej pr e L n ę Z g ebsk etyce b żej m tyw cj . T st tn jest je n c eśn e p myśl n j k ltern tywn etyk b żych n k w, kt r m w n jest w yskusj ch w ą nych p ątym k ntekstem p rus n b nej pr blem tyk . B g b w em j k D br Ist t we, Stw rc cel st tec ny, jest źr em br w św ec e. N e m żn tu je n k n e p jąć w w ą ku p wyżs ym pr blemu w rt śc m r lnej ń lu k ch n rmujących je regu . W tym m ejscu p j w ją s ę kl syc ne pr blemy ch n w żytne p w e n k , j k r m c e f rmu w ne wersje ylem tu Eutyfr n ylem tu Abr h m . P ąty k ntekst jest tem wype n ny w n c nej m er e grupą pr blem w w ą nych 130 M rek Pepl ńsk p jm w n em B g j k pr w wcy m r lneg . D w żk ch pr blem w w ch st tn ch k ntekst w n leżą tu: pr blem m żl weg tele l g c neg w es en etyk , p rus ny pr e K erkeg r , r pr blem c erp en wsp c uc B g w bec , kt re tyk Jeg stw r en , w s c ś c w ek . Wsp c esn te l g f l f c n , p bn e j k m t m ejsce w st r żytn śc śre n w ec u, p jmuje br ć B g n by w sp s by: met f yc ny etyc ny. W p erws ym pr yp ku m my c yn en br c ą w s er k m sens e, c yl sk n śc ą ntyc ną. W tym uchu br ć B g funkcj nuje j k pe n ść Jeg bytu, s m wyst rc ln ść, w ln ść sk , br k w p tr eb (Helm 2010; M rr s 1991). D br ć w tym sens e w p erws ym r ę e r ek s ę byc e B g . N ek e y m w s ę w w ą ku tym m elu br c j k pe n bytu (plenitude of being model), kt r jest pr e m tem c ek ń n elm ńsk ch (M rr s 1991) n e n elm ńsk ch (Kret m nn, Stump 1985) te l g bytu sk n eg (perfect being theology). Je n k br ć met f yc n e p jęt m ch r kter tr nscen ent lny, p bn e j k stn en e pr ekr c n p s c eg lne k teg r e byt w. Byty r m tych r j w uc estn c ą w br c Stw rcy w t k ej m er e, w j k ej stn eją. B g, we le Th m s V. M rr s , bę ąc brym w tym sens e, re l uje sk n ść w sens e n elm ńsk m r jest źr em met f yc nym bytu br c ws ystk eg . Obr ńcy t k p jętej br c B g n e wych ą p r w ą n wypr c w ne pr e myśl kl syc ną, w s c św. Augustyn , św. An elm Akw n tę. Zn c n e c ęśc ej je n k p rus s ę kwest e w ą ne br c ą B g r um ną w sens e wąsk m. Ch tu Jeg n esk teln ść m r lną (impeccability). J k ujmuje t M rr s, le m el pe n bytu nterpretuje br ć B g w k teg r ch teg , c ym B g jest, t w ltern tywne m ele n s ą s ę n B g . M żn w w ą ku tym m w ć e nt l g c nym m elu br c B g (duty model), we le kt rej B g w sk n ej g n śc n rmą m r ln śc . C ęst jest t r um ne w t k sp s b, że B g w sp s b sk n y re l uje ws elk e s y m r lne. Ten m el je n k wy je s ę myw ć w pr yp ku b r ej r yk lnych wersj etyk b żych pr yk ń, g n e kt rym B g jest źr em s m r lnych, kt re r ą ą ln śc ą lu , n t m st n e m w w ą ku tym ż nych s m r lnych (Alst n 1990, pr ec wn e są Stump [Kret m nn, Stump 1985]), kt re by r ą y Jeg br c ą m r lną, l teg mus n być n c ej p jm w n (A ms 1999). N esk teln ść m r lną r um e s ę tem t k, że ws ystk t , c p w nn być wyk n ne pr e B g , jest pr e eń wyk n ne w sp s b sk n y B g n g y n e w sp s b spr ec ny s m m r lnym . Pr c teg br ć m r ln B g m że być nterpret w n p m cą t w. m elu br c j k sk n ej życ l w śc ((omni)benevolence model). Zg n e tym m elem, n e B g n e tylk wype n c k w c e b w ą ujące regu y m r lne, le t kże wykr c p re l cję b w ą ku, sk w e wsp n myśln e spr w jąc t kże t k e br , kt rych n espr w en e n e jest n g nne, kt rych p j w en e s ę jest Dobroć 131 g ne p wu. W w ą ku tym p j w s ę pr blem, c y st tn m el n e p w n en być spr w ny m elu e nt l g c neg w tym sens e, że sk n życ l w ść b uje n re l w n u pewnych p w nn śc . W s c eg ln śc nteresującym g n en em jest pr blem, c y B g p w n en stw r yć św t n jleps y m żl wych ( jest w m r ln e w żk m sens e w lny teg ). D v B s nger rgumentuje, że n wet g yby n e stn św t n jleps y m żl wych, t c k w c e życ l wy B g jest b w ą ny m ksym l w n j k śc życ st t, kt re stw r y (B s nger 1983). N t m st R bert M. A ms tw er , że B g jest je yn e b w ą ny pewn en byt m, kt re stw r y, s c ęśl weg życ w ęteg w c śc (A ms 1987). Z g n en te, j k w ć, m ją st tne n c en e l pr blem tyk , w sc l kwest t w. eg ystencj lneg pr blemu . Os bne kwest e p j w ją s ę w w ą ku pyt n em, c y br ć m r ln , j ką c es y s ę B g, jest pr e eń p s n esencj ln e c y wyn k esencj lnej sk n śc ntyc nej B g ? Pr yk w , n ekt r y ut r y (M rr s 1991; D v s 1983) p w ż ją pr yw ną p wyżej rugą rgument cję Akw n ty esencj lną br c ą m r lną B g . B g n e m że (chc eć) c yn ć m r lneg , p n ew ż spr wc m r lny (chce) c yn tylk t , c uw ż bre. B g n e m że uw ż ć bre, p n ew ż wyp yw by t jeg p my k c teg , c jest bre e, j k st t w ws echw e ący n e m że p pe n ć t k ej p my k . Tymc sem, rgumentuje s ę, n e jest pr w ą, że spr wc m r lny ws e (chce) c yn ć br m r lne, je yn e że ws e chce teg , c jest we le n eg bre w sens e byc tr kcyjnym bą ź brym ( l ) spr wcy. W tym m ejscu ut r y p w ż jący esencj lną br ć B g p m j ją wyc j rgument cję św. T m s sk n ej cn tl w śc B g , sk n ej br c j k celu B g , r n em żl w śc , by B g j k D sk n le D bry Spr wc u el bytu temu, c e m r ln e. C , kt r y p w ż ją k n ec n ść br c m r lnej B g n e tw er ą pr e t , że B g p stępuje m r ln e n g nn e, je yn e że m żl we jest, by t k uc yn . N jb r ej n ną kluc wą l teg pr blemu rgument cję pr p n w w 1969 r ku Nels n P ke w rtykule Wszechmoc i zdolność Boga do grzechu. Argument cj t w uje s ę r ek mej n esp jn śc ws echm cy B g Jeg sk n ą br c ą m r lną. M n w c e w l sk n le breg B g jest sk er w n ku Jeg w snemu bru l teg n e jest n w st n e chc eć c eg ś nneg n ż br . Jest n esk telny m r ln e. Z rug ej str ny byt ws echm cny m m c m ksym lną, t m w er ć w s b e ln ść c yn en ws ystk eg teg , c jest m żl we l g c n e. Lec p n ew ż c yn en e jest m żl wą l g c n e ln śc ą, t le byt sk n y n e m m cy c yn en , t n e jest ws echm cny. P ke sugeruje tu, że le w pr yp ku t w. pr blemu m my c yn en f ktyc nym wykluc n em s ę stn en breg , ws echw e ąceg , ws echm cneg B g stn en , kt re t wykluc n e s ę, r cj pr yg n śc , jest s m c ymś pr yg nym, t w pr yp ku sk n ej br c ws echm cneg B g p c ąg jącej s bą 132 M rek Pepl ńsk pus c ln ść gr es n śc ws echm cy m my c yn en wewnętr ną spr ec n śc ą kl syc nej k ncepcj te mu. P ke str eg , że n e: „B g n e m że gr es yć” jest w el n c ne l teg p w nny być r p tr ne r żne sensy teg tw er en . P p erws e, m że t n c yć, że jeżel pewne n yw uum gr es y, wyn k teg l g c n e, że ne n yw uum n e n s tytu u „B g”. S w „B g” n e jest b w em, n em P ke’ , n wą w sną, pewnym specyf c nym typem eskrypcj – tytu em r um nym j k term n s użący n c n pewnej p ycj c y w rt śc weg st tusu teg , c ym s ę g r ek . W t k m pr yp ku n e: „B g n e m że gr es yć” wyr ż l g c ną n em żl w ść p w nn być c ytyw ne: k n ec n śc , l k ż eg x, jeżel x jest B g em, t x n e gr es y. Z n e t t k p jęte jest pr w we wyr ż p pr stu k n ec ny w runek n s en tytu u B g. B g em m żn n yw ć tylk teg , kt jest sk n le bry n e k nuje ń m r ln e n g nnych. W p bnym sens e r wn eż nn ut r y, j k D v s c y Re chenb ch, tw er ą, że B g (t e n B g) m g by gr es yć, le teg n g y n e c yn (D v s 1983; Re chenb ch 1982). P rug e, n e: „B g n e m że gr es yć” m że n c yć, że jeżel ne n yw uum jest B g em, t n e ysp nuje n m cą stw rc ą k n ec ną sp w w n t k eg st nu r ec y, kt ry by by m r ln e n g nny. W tym sens e net ne wyr ż l g c nej n em żl w śc , pr w ę f ktyc ną tyc ącą gr n c m cy B g . Jeżel t k by by , t ne n yw uum n e by by ws echm cne. P ke sugeruje tu n e tylk , że t k p jęty B g n e by by ws echm cny, le r wn eż że n e by by bry m r ln e. Pr blem ten st n e m w ny p n żej. P tr ec e, n e: „B g n e m że gr es yć” m że n c yć, że ch c ż ne n yw uum p s ln ść spr wc ą wytw r en m r ln e n g nneg st nu r ec y, t jeg n tur ch r kter st rc ją f ktyc nej pewn śc , że n g y n e bę e w ten sp s b. Z n e t n n e wyr ż l g c nej n em żl w śc , n też n e n c j k eg ś gr n c en w B gu, lec kreśl m cną sk nn ść pewneg (r ju) n . Zg n e ng elsk m mem, kt reg w uje s ę P ke, m żn p w e eć, że B g n e m że mus ć s ę gr echu (P ke 1969). O le tem pr w ą jest, że n e: „B g m że gr es yć” jest l g c n e n esp jne wyn k teg , że ch ć „B g n e m że gr es yć” w p erws ym sens e, t n e wyn k w rug m. C yl k n ec n l g c n e f s yw ść n : „B g m że gr es yć” n e p c ąg s bą gr n c en B sk ej ws echm cy w tym sens e, żby n yw uum n s ące tytu B g n e p s m cy spr wc ej sp w w n m r ln e n g nneg st nu r ec y. P c ąg je yn e s bą, ż jeżel n yw uum jest B g em, t n e używ tej m cy. T st tn e p w nn s ę chyb r um eć w ten sp s b, że j k ug n yw uum n e użyje tej m cy, t k ug m że s ę c es yć tym tytu em. M w ąc n c ej, jeżel B g Ży w chr eśc j n, J hwe, n s tytu B g , t le sp w w by c ś m r ln e n g nneg , t pr est by (m eć pr w ) n s ć ten tytu . Wy je s ę je n k, że te śc , g y r ek ją, ż B g n e m że gr es yć, n e m ją n myśl teg , Dobroć 133 że g yby gr es y , t str c by pr w tytu u, lec że ten w śn e Byt jest t k , że w pewnym st tnym sens e n e gr es y. Dyskusyjne jest, ch ć n ewykluc ne, że w ujęc u P ke’ tr ec sens n : „B g n e m że gr es yć” jest p pr wną nterpret cją wsp mn neg elementu w ry te styc nej. N e k ż y je n k s ę tym g . Pr p ycj P ke’ stw er b w em, że B g m g by gr es yć, le n e uc yn teg , p n ew ż n e m że s ę weg ktu mus ć. P ke n e m że w ć s ę tu n stępująceg r w ą n : B g m że gr es yć, g yby chc , le teg n e bę e chc . D r w ą n teg w uje s ę św. T m s , g y m w st n w sk St g ryty w glę em m żl weg c yn en pr e b g . Wy je s ę, że św. T m s m g by kcept w ć pr p ycję P ke’ : „B g m g by gr es yć, le n e uc yn teg r cj teg , że n e m że s ę weg ktu mus ć”, t k j k kceptuje pr p ycję Aryst teles . Je n k wyr żen e: „B g n e m że s ę weg ktu mus ć” r um by n n c n e m cn ej, w sens e met f yc nej n em żl w śc , p ynącej, jeżel m żn t k s ę wyr ć, w sn śc m r lnych B g , kt ry n e m że p żą ć nneg br n ż s eb e s meg j k br c sk n ej, t wykluc ws elk e , w tym m r lne. Dl teg też Akw n t p w e by, że B g m że gr es yć, g yby chc , le teg n e bę e chc , g yż n e m że teg chc eć. N e ś: m g by t chc eć, le n e jest w st n e s ę t k eg chcen mus ć. Dl teg n em św. T m s p pr e n k k ntrf ktyc neg kresu w runk weg : j e ż e l B g c h c by , t B g m g by uc yn ć jest met f yc n e n em żl wy. C e n e jest pr w we, n t m st jeg p pr e n k n stępn k są f s ywe, b n em żl we. N e jest j sne je n k, c y św. T m s tw er w tym m ejscu, że jest t k l teg , ż p pr e n k jest k n ec n e f s ywy, n e pr w we, l teg też n stępn k jest k n ec n e f s ywy, c y też g ry w m , p w u nnych rgument w, że n stępn k jest k n ec n e f s ywy. W pr yp ku P ke’ sytu cj wyglą je n k n c ej. Uw ż n b w em t n e Aryst teles f s ywe n e g sę pną Akw n ty, że jest n kresem k ntrf ktyc nym. Uw ż n l teg , że w pr yp ku r w ą n św. An elm św. T m s , kt r y m w ją B gu ln śc c yn en w śn e r cj ws echm cy B g , m es ją n sens rug n : „B g n e m że gr es yć” sensem tr ec m. Spr wy je n k n e m ją s ę t k pr st , j k s ę P ke’ w wy je. M żn s ę b w em g ć n rug e r um en e wsp mn neg „m że” c y „n e m że”, g n e kt rym wyr żen we n s ą s ę p s n bą ź n e m cy spr wc ej p w w n pewneg st nu r ec y, je n k lej rgument w ć w uchu wsp mn nych ut r w, ż st t , kt r m że sp w w ć st n r ec y, kt reg sp w w n e jest m r ln e n g nne, n e pr e t jest p b w n m cy, że jest w st n e sp w w ć w runk jśc t k eg st nu r ec y, lec pr e t , że m g b y c h c e ć, by t k st n r ec y s e . N em c n e występ w by p str n e ln śc stw rc ych B g , le p str n e w l , kt r m st wybr ć t , c bre m r ln e, wyb er t , c m r ln e e. A t jest n em żl we. Teg ś m w n rgument cj P ke’ n e b l . 134 M rek Pepl ńsk W w ą ku br c ą ntyc ną B g br c ą m r lną p n s s ę t kże w e nne, p w ą ne e s bą, tru n śc . P erws n s sę r ek mej n ek mp tyb ln śc sk n ej br c byc em p m tem m r lnym. Wy je s ę, że le B g n e jest lny c yn en , je yn e br , t B g n e jest w lny w sens e m r lnym n e jest g en p chw y. Pr blem ten p n s m ę y nnym P ke (1969), g y r w ż rug e n c en e n : „B g n e m że gr es yć”. W pr yp ku c w ek pewn s b s uguje n p chw lę p w w m r lnych, p n ew ż m n ln ść wyb ru m ę y brem em wyb er br . N t m st s uguje n n g nę m r lną, p tęp en e, p n ew ż m wyb r m ę y brem em m r lnym wyb er . Je n k jeżel sk n le bry B g jest n esk telny m r ln e n e lny wyb ru , t br kuje mu w ln śc w n c ącym m r ln e sens e. Wy je s ę teg wyn k ć, że n e s uguje n p chw ę m r lneg punktu w en . A je n c eśn e n e m że być bry w m r lnym sens e. W t k m je n k wyp ku p j w s ę k lejny pr blem, b w em wy je s ę, tw er ą n ekt r y, ż m my c yn en e spr ec n śc ą wewnętr ną p jęc sk n ej br c . J k by t w c ne w rgument cj św. T m s , sk n br ć wy je s ę w er ć w s b e br ć m r lną, je n c eśn e, tw er s ę, p jęc e sk n ej br c p c ąg k nsekwencje n esp jne br c ą m r lną. Z tem p jęc e t jest n esp jne wewnętr n e. Pr ec wk temu rgumentuje s ę, że l bert r ńsk p jęt w ln ść wyb ru n e w er w s b e st t w neutr lneg , w glę em br , p jęc wyb ru m ę y brem em. Tym, c eg wym g w ln ść, jest wyb r m ę y pr ec w eństw m , t k występuje w pr yp ku n B g . M żl w ść wyb ru m r lneg p ch efektu s b śc spr wcy, kt ry chce : lb ntelekt b ą w cen e pcj , lb w l jąceg p st je w p tencj ln śc jest n e sk n , g y p w nn być re l w n , lb też n e re l uje teg br , kt re re l w ć p w nn (Kret m nn, Stump 1985). P n t , j k uw ż E w r R. W ereng , p chw ln cen m r ln n e mus p ynąć wy ąc n e p wstr ym n s ę wyk nyw n teg , c jest e, lec t kże sk n eg n g neg cn t m spr w e l w śc , w ern śc c y m s er (W ereng 1989). Specyf c nym r w ą n em pr blemu mn em neg k nfl ktu m ę y trybut m jest t pr p n w ne pr e Kret m nn Stump, w lenn k w pr st ty B g . Jeżel w B gu n e m ż neg żen wyr żen „b sk ws echm c”, „b sk sk n ść m r ln ” „b sk byt” n s ą s ę ws e tej s mej r ec yw st śc , t n e m że być re lneg k nfl ktu m ę y ż ną p r trybut w (Kret m nn, Stump 1985). R w ą n e t je n k jest tylk c ęśc w w l jące, w uje s ę b w em m cnej k ncepcj b sk ej pr st ty, kt r wym g u s n en r w ą n w ą nych n ą tru n śc . M że t kże st ć u n ne, że pr esą s ę tu spr wę. N l b w em m żn pyt ć, j k e f ktyc n e p ry trybut w p w nny być B gu r ek ne. P tym p st je pr blem n s eg r um en wych trybut w, kt re wy ją s ę być w k nfl kc e. Dobroć 135 Je nym k ntekst w pr blem tyk br c B g są pr blemy n leżące s er k p jętej te yce . P n ew ż bę ą ne m w ne w nnym rtykule n n ejs ej ks ążk , st ną tut j p m n ęte. Ost tn grup g n eń w ąże s ę spektem etyc nym br c B g . M n w c e p n ew ż br ć B g jest źr em br c w św ec e, B g te mu jest p jm w ny j k pr w wc m r lny, p j w s ę kwest , w j k sp s b p w nn s ę r um eć we pr w wstw B g r c y B g m że być w rcem m r lnym, j k sugeruje t etyk b sk ej m tyw cj . St sunk w r k e wśr wsp c esnych te l g w f l f c nych jest st n w sk te r pr w n tur lneg . Zn c n e c ęśc ej sp tyk s ę w lenn k w m cn ejs ych lub s bs ych wersj etyk b żych n k w. Specyf c nym wyjątk em jest tut j A ms, kt ry ąc y etykę b żych n k w, j k kreśl jącą, c jest m r ln e s us ne, te r ą br c m r lnej p jm w ną n w r pl t ńsk , w kt rej B g jest n jwyżs w rt śc ą – D brem. D br ć c eg ś w sens e sk n śc p w nn być r um n j k br ć m w n weg c eg ś pr e n s, p wu p żą n . D br ć w tym sens e jest tw r n pr e p b eństw D br , p n ew ż B g jest wym D brem, t sk n ść jest st tec n e tw r n pr e p b eństw B g . Pr ec wk tw er en u, że B g jest w rcem m r lnym, rgumentuje s ę, że – p p erws e – w rc m n e m gą być byty je n stk we, p rug e – że B g s m mus spe n ć pewne w rce m r lne, jeżel m być m r ln e bry. Ten st tn rgument w uje s ę już m w neg r um en br c m r lnej B g , teg r um en , kt re p w uje p wst n e pr blemu n esp jn śc br c ą ntyc ną. A ms ąc y sw ją te r ę br c m r lnej t w. m yf k w ną etyką b żych n k w, kt rą uw ż n jleps e wyj śn en e teg , c ym jest b w ą ek m r lny s us n ść p stęp w n p jęt j k n e g ne b w ą k em. Zg n e tą etyką m r ln s us n ść r n es us n ść n p leg , p w e n , n jeg g n śc lub n e g n śc n k m k ch jąceg B g . Je n k już Pl t n w l gu Eutyfron sf rmu w t w. ylem t Eutyfr n , kt ry w p r fr e m że być pr e st w ny w n stępujący sp s b: „C y B g pr gn e teg , c m r ln e bre, l teg że n jest m r ln e bre, c y też n jest l teg m r ln e bre, że g B g pr gn e?” r „C y B g n k uje t , c m r ln e p w nne, l teg że t jest m r ln e p w nne, c y też jest t l teg m r ln e p w nne, że B g t n k uje?”. Dylem t ten sugeruje, że lb w l lub n k y B g n e są źr em w rt śc m r lnych, lb też t , c m r lne, leży w l lub n k u B g , jest rb tr ln e uk nstytu w ne pr e eń j k m r ln e bre lub e. W leżn śc teg , c y presup nuje s ę, że p n n e br jest upr e n e w st sunku n w l , c y też n e, m my c yn en w m r w ą n m teg ylem tu: ntelektu l styc nym w lunt rystyc nym. R w ą n e ntelektu l styc ne sugeruje, że w p s nej sytu cj m my c yn en p erw tnym r p n n em br lub m r lnej p w nn śc r , wt rnym w glę em teg r p n n , um w n em g lub n k em p stęp w n w t k sp s b. R w ą n e w lunt rystyc ne k le wy je s ę u leżn ć br ć m r lną 136 M rek Pepl ńsk r występ w n e p w nn śc m r lnej w l B g . Pl t n wy je s ę, n em w elu k ment t r w, prefer w ć r w ą n ntelektu l styc ne. P bn e w elu myśl c el chr eśc j ńsk ch pr yjmuje t r w ą n e. Je n k w lenn cy etyk b żych n k w wy ją s ę jm w ć st n w sk pr ec wne. M żemy n p tk ć r żne sf rmu w n m w neg p glą u met etyc neg . W wersj ch n jm cn ejs ych, w nych pr e W erengę „ ef n cyjnym ”, m żemy m eć c yn en m n m pr e m t wym lub met pr e m t wym . We le wersj pr e m t wej w sn śc m r lne są entyc ne w sn śc m rel cyjnym B g : pr yk w byc e bl g t ryjnym, p w nnym jest entyc ne lub k nstytu w ne pr e w sn ść byc n k nym pr e B g . W wersj met ję yk wej tw er s ę, że pre yk ty m r lne p w nny być ef n w ne pr e pre yk ty te l g c ne: c yl „p w nn ść” w n es en u n n leży ef n w ć pr e pre yk t „jest n k ne pr e B g ”. Pr ec wk ef n cyjnym k ncepcj m etyk b żych n k w W ereng wyt c rgument, że jest n n e g n ntu cj m ję yk wym : pre yk ty etyc ne n e są syn n m c ne te l g c nym (W ereng 1983). Je n k n leży uw żyć, ż m żl w jest sytu cj , że referencj tych term n w jest entyc n , r żn ą s ę ne n t m st n c en em. M żl w jest tem sytu cj , że f ktyc n e n c ją ne tę s mą w sn ść, kt rej n s my s ę n c ej ję yk w . Argument cj W ereng n e jest tem r str yg jąc . W n js bs ej wersj t , c jest n k ne pr e B g , jest r wne kres w tym, c jest m r ln e s us ne, t , c jest m r ln e n es us ne, jest kres w entyc ne tym, c jest pr e B g k ne. Zg n e tym st n w sk em byc e n k nym pr e B g jest n e mylnym kryter um m r ln śc , le n e jest t k, że n k B g k nstytuuje c y jest pr yc yną w sn śc m r lnych. S m W ereng br n um rk w nej, p śre n ej wersj etyk b żych n k w. D n jb r ej n c ących br ńc w tej etyk n leżą, p już wsp mn nym ut r m , t kże Ph l p L. Qu nn r J hn H re. P n żej pre entuję um rk w ną wersję tej etyk bę ącą st n w sk em R ch r Sw nburne’ . St n w sk t jest m cn ejs e n ż st n w sk ust l jące je yn e k ekstensywn ść teg , c jest pr e m tem b sk ch n k w teg , c m r ln e bl g t ryjne. Sw nburne uw ż , że by up r ć s ę ylem tem Eutyfr n , n leży pr yjąć r żne c ny ylem tu l r żnych r j w ń. Zg n e tym st n w sk em: n ekt re n są s us ne lub n es us ne s me w s b e, n e leżn e teg , c y B g je n k uje c y k uje, n t m st n ekt re w ęc ją w sn ść s us n śc lub n es us n śc temu, że st y pr e B g , p w e n , n k ne lub k ne. Un k s ę tu by wu st w nych r ut w, że s us n ść lub n es us n ść pewnych ń n e jest leżn n k w/ k w B g , c yl r ut w n e leżn śc rb tr ln śc . W leżn śc b w em r j w c ynu r cj leży p je nej e str n ylem tu. D p er r w ą n e bs luty ujące tylk je ną str nę n r ż s ę n r uty (Sw nburne 1995). Pr yk y p ne pr e Sw nburne’ t t rtur w n e ec Dobroć 137 lub lu b jstw . Sw nburne, w pr ec w eństw e np. Ockh m , n e jest m cnym n rm tywnym w lunt rystą te l g c nym, kt ry by tw er , że n e leżn e r ju n m że n być n k ne lb k ne pr e B g . N e leżn e teg , c y B g n k uje t rtur w ć ec lub k uje teg , jest t m r ln e n es us ne. P pr stu w tym wyp ku r ut rb tr ln śc b sk ch n k w n e st suje s ę pr p ycj Sw nburne’ , ten b w em n e tw er , że w n e ec m c erp eń jest n k ne pr e B g lb że t k n k c yn by je s us nym. Sw nburne uw ż , że pr yjęc e c nu ylem tu, g n e kt rym t r w ą n em s us n ść lub n es us n ść ń jest ch w sn śc ą w s b e (wewnętr ną), m że s ę n ekt rym wy w ć gr n c en em m cy B g , n e m że n b w em uc yn ć pewnych r ec y. M n w c e n e m że On uc yn ć b w ą k wym k ż eg n , kt re m g by chc eć t k wym uc yn ć. Je n kże, j k uw ż , m c B g r c ąg s ę je yn e n t km n m lub st n m r ec y, kt rych wyk n n e lub ur ec yw stn en e n e jest l B g l g c n e n em żl we. Ter , jeżel tw er en e, że pewne n są m r ln e n es us ne, jest tw er en em k n ec n e pr w wym, t n e jest m żl we, by B g t m en , b w em n em żl w jest m n teg , c jest k n ec n e pr w we (Sw nburne 1995). C yl , ujmując t s w m Sw nburne’ , uc yn en e w pewnych k l c n śc ch t rtur eck c ymś b w ą k wym jest r wn e n em żl we l B g j k uc yn en e k g ś ż n tym k w lerem. M żn t kże tw er ć, ch ć Sw nburne teg n e c yn , że D sk n le D bry byt bę ący pr w wcą n g y n e bę e chc n k yw ć t k ch ń. P n t m żn tw er ć, ż n ekt re n są t k e, że jeżel B g je n k że, t st ją s ę ne pr e t bl g t ryjne t bl g t ryjne, m r ln e. W w ą ku tym n k ( p we n k ) B g m że pe n ć w n es en u r żnych r j w ń w e m enne funkcje, kt re w n ekt rych pr yp k ch m gą wsp występ w ć. I t k, w pr yp ku ń, kt re są s me w s b e bre m r ln e lb e, n k y( p w e n k y) w m cn ją b w ą n e, p w e n , n ne n w pew en sp s b. T , c s us ne ( lb n es us ne), st je s ę s us ne n es us ne w jes c e nnym spekc e. N t m st w pr yp ku ń, kt re n e p s ją sw ch trybut w m r lnych k n ec n śc , B g m że n k yw ć lub k yw ć ch wyk nyw n , pr e c st ją s ę ne s us n e , p w e n , n es us ne. Pr e m tem yskusj bę e, kt re n są n m wewnętr n e m r ln e ym n es us nym b ektywn e, kt re są m r ln e n k ne m r ln e bre r kt re są t k m , że n e m es c ą s ę w ż nej wych kl s m gą być pr e m tem n k u B sk eg ut rytetu. Z g n en e t je n k, j k występując r b eżn ść ń, n e jest pr blemem p wst jącym w pr yp ku etyk b żych n k w, lec gener lnym g n en em p wst jącym w pr yp ku n s eg n mys u n m r ln śc ą. Pr yk em n , kt re B g m g by n k ć kt re st by s ę pr e t bl g t ryjne, jest m w n e n epr yj c g n e e sp s bem, w j k uc yn t Je us Chrystus. 138 M rek Pepl ńsk Sw nburne pr e st w wyj śn en e teg , j k e są r cje, l kt rych B g m by p s ć m c c yn en pewnych ń m r ln e bl g t ryjnym . W s e te p w y spr w ją s ę u s n eń tw er en , l c eg m r ln e p w nnym jest byc e p s us nym B gu. J k w ć, w pr yp ku st n w sk Sw nburne’ n k y k y B że n e m gą być źr em ws elk ej p w nn śc m r lnej wyk nyw n n p wstr ymyw n s ę n eg . Wy je s ę, że t st n w sk jest s us ne. P p erws e, B g jest stw rcą c w ek utr ymuje g w stn en u, jest p st wą stn en r ec yw st śc kreśl nych pr w ch, c um żl w c w ek w w n ej stn ejącemu życ e r w j. T k j k eck jest b w ą ne p s us eństw r c m wyk n n ch n k u p żen s ę sp ć kreśl nej p r e r cj rel cj eck r c w, t k też c w ek jest b w ą ny w m cnym sens e byc p s us nym B gu ążen spe n n Jeg n k w. P rug e, B g jest stw rcą t kże c ej, p c w ek em, res ty św t : sp w w jej stn en e utr ymuje ją w byc e l teg jest s us ne u n w n e g w śc c el ws echśw t . W śc c el ws echśw t m pr w ust l ć, c n leży c yn ć tym brem, kt reg n m użyc . I w ten sp s b m że f rmu w ć n k y k y je n stk we lub g lne tyc ące używ n św t m ter lneg . M że pr yk w n k yw ć lub k yw ć w pewnych k l c n śc ch lu m pewneg n r u m es k w n e pewneg bs ru lb też n k yw ć pr ek n e c ęśc m en nnym s b m. Aktu ln e, w k ntekśc e etyc nym, r w j nych jest s ereg pr p ycj wyj śn en p wą n br c ntyc nej m r lnej B g brem s us n śc ą m r lną lu k ch ń. Opr c wsp mn neg już pl t n ująceg st n w sk A ms n jc ek ws wy je s ę pr p ycj L n y Z g ebsk , kt r sf rmu w t w. etykę b żej m tyw cj . Zg n e jej st n w sk em, un k my ylem tu ntelektu l mu w lunt ry mu, p n ew ż w sn śc m r lne lu k ch ń n e są p w ą ne ntelektem c y w lą B g , m tyw m Jeg n . M tywy B g są k mp nent m Jeg cn t ws elk e w rt śc m r lne są n ch st tec n e p ch ne. B g jest st tec nym pr yk em br c źr em ws elk ej w rt śc m r lnej. Z g ebsk uw ż , że pr p n w n pr e n ą te r etyc n n śl w n B g jest f rm ln e m ter ln e leps te r b sk ch n k w r p w l r w ą ć tr ycyjne pr blemy st w ne pr e k ncepcją b sk ej br c . L ter tur źr w An elm C nterbury, (1992) – Monologion, Proslogion, pr e . T. W rc yk, W rs w : WN PWN. Aryst teles, (1982) – Etyka nikomachejska, pr e . D. Gr msk , W rs w : PWN. Aryst teles, (1996) – Metafizyka, pr e . T. Żeleźn k, pr c. M.A. Krąp ec, A. M ryn rc yk, Lubl n: RW KUL. Dobroć 139 Augustyn św., (2007) – Wyznania, pr e . Z. Kub k, Kr k w: Zn k. B ecjus , (2001) – raktaty teologiczne, pr e . R. B el k, A. K jewsk , Kęty: Antyk. Pl t n, (1958) – Państwo. Z dodaniem siedmiu ksiąg „Praw”, t. 1, pr e . W. W tw ck , W rs w : PWN. Pl t n, (2002) – Eutyfron, Obrona Sokratesa, Kriton, pr e . W. W tw ck , Kęty: Antyk. Pl tyn, (1959) – Enneady, pr e . A. Kr k ew c , t. 1-2, W rs w : PWN. T m s Akw nu św., (1999) – raktat o Bogu, pr e . G. Kurylew c , Z. Nerc uk, M. Ols ewsk , Summa teologii, Kr k w: Zn k, c ęść I, kwest e 4-6, 19. T m s Akw nu św., (2007) – Prawda wiary chrześcijańskiej, pr e . Z. W ek, W. Zeg , Summa contra gentiles, P n ń: W Dr e, Klub Ks ążk K t l ck ej, t. I, ks. 1, r . 28, 31, 37-41, 95. Opr c w n A ms R.M., (1987) – he Virtue of Faith and Other Essays in Philosophical heology, New Y rk: OUP. A ms R.M., (1999) – Finite and Infinite Goods, New Y rk: OUP. Alst n W.P., (1990) – Some Suggestions for Divine Command heorists, [w:] M.D. Be ty, A. Pl nt ng (re .), Christian heism and the Problems of Philosophy, N tre D me: Un vers ty f N tre D me, s. 303-326. B s nger D., (1983) – In What Sense Must God Be Omnibenevolent?, „Intern t n l J urn l f r Ph l s phy f Rel g n” 14, s. 3-15. Ch n ler J., (1985) – Divine Command heories and the Appeal to Love, „Amer c n Ph l s ph c l Qu rterly” 22, s. 231-239. D v s S.T., (1983) – Logic and the Nature of God, Gr n R p s, MI: Eer m ns. El ers L.J., (1992) – Filozofia Boga, pr e . M. K l s ek, T. Kuc yńsk , W rs w : AWK MAG. H re J., (1996) – he Moral Gap: Kantian Ethics, Human Limits, and God’s Assistance, Oxf r 1996: Cl ren n Press. H re J., (2001) – God’s Call: Moral Realism, God’s Commands, and Human Autonomy, Gr n R p s, MI: Eer m ns. Helm P., (2010) – Goodness, [w:] Ch. T l ferr , P. Dr per, P.L. Qu nn (re .), A Companion to Philosophy of Religion, Second Edition, Oxf r 2010: W ley-Bl ckwell, s. 263-269. H ffm n J., R senkr nt G.S., (2002) – he Divine Attributes, Oxf r : Bl ckwell. I k J.M., (1979) – Divine Command Morality: Historical and Contemporary Readings, New Y rk: The E w n Mellen Press. Ju yck S., (2007) – Co wiemy o istocie dobra?, „R c n k F l f c ne” 55, nr 2, s. 21-41. 140 M rek Pepl ńsk K w lc yk S., (1986) – Wieki o Bogu. Od presokratyków do teologii procesu, Wr c w: Wy wn ctw Wr c wsk ej Ks ęg rn Arch ece j lnej. Krąp ec M.A., (1966) – Metafizyka. Zarys podstawowych zagadnień, P n ń: P ll tt num. Kret m nn N., (1991) – A General Problem of Creation, [w:] S. M cD n l (re .), Being and Goodness, Ith c , NY: C rnell Un vers ty Press, s. 208-228. Kret m nn N., (1991) – A Particular Problem of Creation, [w:] S. M cD n l (re .), Being and Goodness, Ith c , NY: C rnell Un vers ty Press, s. 229-249. Kret m nn N., Stump E., (1985) – Absolute Simplicity, „F th n Ph l s phy” 2, nr 4, s. 353-382. Kurylew c G., (1999) – Komentarz do Kwestii 4: O doskonałości Boga, [w:] T m s Akw nu, raktat o Bogu, pr e . G. Kurylew c , Z. Nerc uk, M. Ols ewsk , Kr k w: Zn k, s. 452-469. Kurylew c G., (1999) – Komentarz do Kwestii 6: O doskonałości Boga, [w:] T m s Akw nu, raktat o Bogu, pr e . G. Kurylew c , Z. Nerc uk, M. Ols ewsk , Kr k w: Zn k, s. 482-490. M cD n l S., (2001) – Divine Nature, [w:] E. Stump, N. Kret m nn (re .), he Cambridge Companion to Augustine, C mbr ge: CUP, s. 71-90. M ws n T.J., (1968) – God’s Creation of Morality, „Rel g us Stu es” 38, nr 1, s. 1-25. M rr s T.V., (1991) – Our Idea of God: An Introduction to Philosophical heology, D wners Gr ve, IL: InterV rs ty Press. M ney E.F., (1986) – Abraham and Dilemma: Kierkegaard’s eleological Suspension Revisited, „Intern t n l J urn l f r Ph l s phy f Rel g n” 19, s. 23-41. P ke N., (1969) – Omnipotence and God’s Ability to Sin, „Amer c n Ph l s ph c l Qu rterly” 6, nr 3, s. 208-216. Qu nn P.L., (1978) – Divine Commands and Moral Requirements, Oxf r : Cl ren n Press. Re chenb ch B.R., (1982) – Evil and a Good God, New Y rk: F r h m Un vers ty Press. R ss J., (1969) – Philosophical heology, In n p l s, IN: B bbs-Merr ll. Sw nburne R., (1995) – Spójność teizmu, pr e . T. S ubk , Kr k w: Zn k. W nwr ght W.J., (2005) – Religion And Morality, Al ersh t: Ashg te. Westm rel n R., (1996) – wo Recent Metaphysical Divine Command heories of Ethics, „Intern t n l J urn l f r Ph l s phy f Rel g n” 39 s. 15-31 W ereng E.R., (1983) – A Defensible Divine Command heory, „N ûs” 17, s. 387-407. W ereng E.R., (1989) – he Nature of God: An Inquiry into Divine Attributes, Ith c : NY: C rnell Un vers ty Press. Z g ebsk L.T., (2004) – Divine Motivation heory, C mbr ge: CUP.