TRIGG Roger Hugh, ur. 14 sierpnia 1941 r., Pontypridd, Walia, brytyjski filozof religii, antropolog filozoficzny i teoretyk poznania naukowego. W 1967 r. uzyskuje MA Uniwersytetu O ford, w rok póź iej a t że u iwers te ie t tuł doktora filozofii. W latach 1966-87 w kładow a Uniwersytetu Warwick, Coventry, Wielka Brytania, od 1987 profesor filozofii; w latach 1985- 1 peł i fu k je d rektora Center for Research in Philosophy and Literature tejże szkoł . W swoi ogól sta owisku filozofi z podkreśla znaczenie poznania rozu owego w poz a iu rze z wistoś i, tak w auka h hu a ist z jak i w religii i et e, atakują w każdej z t h dziedzi h i prz rod i z h poz aw z h sta owiska relat wist z e i ro ią realiz u oraz podkreślają z a ze ie filozofi z e odwoł wa ia się do ludzkiej natury. W filozofii religii podej uje głów ie pro le at kę teoriopoz aw zą, zagad ie ia realizmu, relat wiz u oraz stosu ku „Reaso a d Co o iekt wist z e iędzy poznaniem religijnym i rozumowym. W książ e it e t” (1973) po raz pierwszy for ułuje w raź ie swoje sta owisko, argu e tują prze iwko Wittgeistei owi eowittge stei owskie u podejś iu do religii, iż zaa gażowa ie religij e powiąza e z rozu ie ie religij h. Atakuje ta do odrzu e ia o e usi i ć religii, które zakłada prawdziwość al o fałsz wość twierdzeń także relat wiz s ste ów religij poję iow , którego prz ję ie ogło prowadzić h w kategoria h prawd i fałszu. Po wypracowaniu, w szeregu pu lika ji książkow h, filozofii złowieka, zwłasz za relacji iędz ludzką aturą i kulturą oraz auk społe z oral oś ią, sta owią ej iędz i i azę dla h, kieruje swą uwagę ku pro le at e ra jo al oś i poz a ia aukowego. W książ e „Ratio ality a d Scie ce” 1 3 ro ią wartoś i poz a ia aukowego podkreśla jed o ześ ie jego gra i e. Nauka ie jest w sta ie w jaś ić wsz stkiego i zostawia miejsce a w jaś ie ie religij e. Ko t ua ji, pre za ji i o ro ie tej tez ajważ iejsza poz ja z dziedzi )awiera w poświe o a jest filozofii religii Trigga „Ratio ality a d Religio ” (1998). iej o ro ę poz a ia religij ego prze iwko relat wiz owi, a t realiz owi i irra jo aliz owi. Podkreśla e przez iego z a ze ie rozu u w religii przejawia się przede wszystkim w realizmie i akcencie na wymiar poznawczy religii. Broni takiej interpretacji religii, które wiąże ją z „ ogatą” a t realistów w rodzaju Do etafiz ką, w rew poglądo Cupitta, z z ierzają post oder istów, h w kieru ku a t realiz u eowittgei stei owski h filozofów religii jak D. Z. Phillips. Wyrazem tego jest łą ze ie przez iego w filozofii religii ra jo alist z ej etodologii z realist z ą, klas z ą ko ep ją 1 prawd , która tak jak i rozu posz zegól jest po adkulturowa, u iwersal a, przekra zają a gra i e h gier jęz kow h, kultur z religii i Trigg ie twierdzi, iż każd prz padku w ko flik ie twierdze ia i religij oże ożliwe jest rozstrz g ię ie sporu i, le z sa a h lu iędz ędą i ożliwość takiego ko fliktu wpisa a jest w realistyczne pojmowanie poznania religij ego. W taki prawdziwoś i twierdzeń religij ć stosowa a do każdej z i h. w padku ależ dąż ć do oceny awet ał h i h s ste ów w opar iu o dostęp e argu e t filozofi z e rozu owe , w rew )refor owa ej Episte ologii, która, zda ie Trigga, ogranicza uzasadnienie filozofi z e do jed ie da ej trad ji religij ej, rez g ują z podpiera ia przeświad zeń religij h przez dostęp e wsz stki ra jo al świade twa i argu e t . Jako realista kładzie ak e t a rozróż ie ie a naszym jej rozumie ie , które iesie ze so ą w iezależ ej od iędz rze z wistoś ią, ogą się utożsa iać, le z prz god ość tego sta u rze z óg ra jo al ej d skusji, która kierowa a jest ideą o iekt w ej, asz h teorii, prawd stanowisko w episte ologii religii i rze z wistoś i etafiz z ej. To realistyczne a swój odpowied ik w sa ej religii w posta i uz a ia ist ie ia tra s e de t ego względe ko t uuje w t pod ioto aszego poz a ia, hoć ie a solut ie, Boga. Trigg iejs u swoje do ieka ia z książki „Rozu i zaa gażowa ie”, gdzie w stępują przeciwko relatywizmowi, ro i o iekt w ego poję ia Boga, któr u rzeć, awet jeżeli społe z o – kulturowa „ś ierć” Boga stała te u ie oże się rze z wistoś ią. Dzięki ożliwe jest spotka ie a płasz z ź ie poz aw zej teistów i ateistów, którz zdol i są do ra jo al ej d skusji o przed io ie swoi h przeko ań, awet wów zas, gd waż e i h przeświad ze ia ie są podziela e przez drugą stro ę d skusji. Relatywizm, antyrealizm i takie sta owiska teist z e i ateist z e, które od hodzą od właś iwego, zda ie Trigga, akcentowania roli prawdy i rozumu w poznaniu religijnym, atakowa e są jako al o sa o o alają e się, z li takie, iż i h argu e ta je powodze ie zastosować do i h sa uję iu faktów religij u iwersal ie w t posz zegól h trad ji religij posługuje się podwój h, al o jako ie z ią e zadość adekwat e u h. Relat wiz se sie, w jaki usi uz awać swoje twierdze ia za prawdziwe od awia prawdziwoś i u iwersal ej twierdze io h, zate al o sa jest sta owiskie i standardami w poz a iu. Religia ie powi świata o iekt w ego, o dwie owie oż a z łęd , al o a pozostawiać au e dot zą tej sa ej rze z wistoś i, co nie tylko rodzi ożliwość ko fliktu, ale i wspiera ia jed ej przez drugą. Prz kłade tego ostat iego jest teistyczne uzasadnienie ra jo al oś i świata i, co za tym idzie, ra jo al oś i ada ia 2 naukowego. Z drugiej stro poz a ie religij e ie powi o ig orować poz a ia aukowego, awet jeżeli to ostat ie jest zdol e do adekwat ego w jaś ie ia wszelki h aspektów rze z wistoś i. Ze względu a etafiz z e zaa gażowa ie i atak a relat wiz , Trigg poświę a w swoich dociekaniach wiele uwagi zagadnieniom filozoficznej teologii religii. Przeciwko ależą do )refor owa ej Episte ologii poglądo religijnej hrześ ija oże Alsto a, iż ra jo al ość wiar ć o ro io a przez odwoła ie się do hrześ ijańskiej prakt ki ist z ej z li ustalo ego w prakt e społe z ej rzetel ego sposo u tworze ia przeko ań ist z h o Bogu, argu e tuje, iż podkreśla a, zda ie Trigga, przez autora tej ko epcji auto o ia prakt k tworze ia przeko ań prowadzi do podziele ia aszego poz a ia w taki sposó , iż w daje się to u ie ożliwiać realiza ję aszego rosz ze ia do prawd o iekt w ej, przekra zają ej posz zegól e prakt ki poz aw ze. Podo ie, w stosu ku do teologii religii Joh a Hi ka, argu e tuje, że odrzucenie przez tego ostatniego realizmu i kantowski punkt widze ia w episte ologii doświad ze ia religij ego, od awia hrześ ijaństwu, jak i każdej innej religii, prawa do twierdze ia, iż jest prawdziwą i w podważają agają a prz ję ia, w te sposó sa a istotę religii. )a iast traktować wsz stkie religie jako róż e i ieporów wal e ś ieżki złowieka do tego sa ego Rze z wistego, powi filozofi z ie, które twierdze ia róż h religii ogą o się adać ć uzasadnione i racjonalnie utrzymane. Bibliografia: Rozu a zaa gażowa ie, tłu . B. Chwedeń zuk, Warszawa 1 ; Reason and Commitment, Oxford 1973; Reality At Risk, Harvester 1980; The Shaping of Man, Oxford 1982; Understanding Social Science, New York 1985; Ideas of Human Nature, Oxford 1988; Rationality and Science, Oxford 1993; Rationality and Religion, Oxford 1998; Philosophy Matters, Oxford 2002. Marek Pepliński Trigg Roger, w: T. Gadacz, B. Milerski (red.), Religia. Encyklopedia PWN, Rut – żywotność,Warszawa 2003, tom. 9. 3 Religia. Encyklopedia PWN 12.01.2004 Trigg Roger Hugh, ur. 14 VIII 1941, Pontypridd (Walia), bryt. filozof religii, antropolog filoz. i teoretyk poznania naukowego. W 1968 uzyskał tytuł doktora filozofii na uniw. w Oksfordzie. W 1966–87 wykładał na Uniw. Warwick w Coventry (W. Brytania); od 1987 prof. filozofii; 1985–91 dyr. Center for Research in Philosophy and Literature. W swej koncepcji filoz. podkreśla znaczenie poznania rozumowego, zarówno w naukach humanist. i przyr., jak i w religii i etyce, atakując stanowiska relatywistyczne, broniąc realizmu oraz podkreślając znaczenie ludzkiej natury. W filozofii religii podejmuje gł. problematykę teoriopoznawczą, zagadnienia realizmu, relatywizmu oraz stosunku między poznaniem rel. i rozumowym. W Reason and Commitment (1973) po raz pierwszy sformułował swoje obiektywistyczne stanowisko, argumentując przeciwko poglądom L. Wittgensteina i neowittgensteinowskiemu podejściu do religii, wg których zaangażowanie rel. musi być powiązane z rozumieniem religii, zakładającym prawdziwość albo fałszywość twierdzeń religijnych. Zaatakował także relatywizm pojęciowy, którego przyjęcie mogłoby prowadzić do odrzucenia oceny systemów rel. w kategoriach prawdy i fałszu. Wypracowawszy filozofię człowieka, zwł. relację miedzy ludzką naturą i kulturą oraz moralnością, skierował swą uwagę ku problematyce racjonalności poznania naukowego. W pracy Rationality and Science (1993), broniąc wartości poznania nauk., podkreślił jednocześnie jego granice. Nauka nie jest w stanie wyjaśnić wszystkiego i zostawia miejsce na wyjaśnienie religijne. Usciśleniu i obronie tej tezy poświęcił najważniejszą pozycję z dziedziny filozofii religii Rationality and Religion (1998). Zawarł w niej obronę poznania rel. przeciwko relatywizmowi, antyrealizmowi i irracjonalizmowi. Podkreślane przez niego znaczenie rozumu w religii przejawia się przede wszystkim w realizmie i akcentowaniu poznawczego wymiaru religii. T. broni takiej interpretacji religii, która wiąże ją z metafizyką, wbrew poglądom postmodernistów, antyrealistów w rodzaju D. Cupitta czy zmierzających w kierunku antyrealizmu neowittgeinsteinowskich filozofów religii, jak D.Z. Phillips. Wyrazem tego jest łączenie przez niego w filozofii religii racjonalistycznej metodologii z realistyczną, klas. koncepcją prawdy, która tak jak rozum jest ponadkulturowa, uniwersalna, przekraczająca granice poszczególnych gier językowych, kultur czy religii i może być stosowana do każdej z nich. T. nie twierdzi, że w każdym przypadku możliwe jest rozstrzygnięcie sporu między pozostającymi w konflikcie twierdzeniami rel., lecz sama możliwość takiego konfliktu wpisana jest w realistyczne pojmowanie poznania religijnego. W takim wypadku należy dążyć do oceny prawdziwości twierdzeń rel. lub nawet całych ich systemów w oparciu o dostępne argumenty filoz. (rozumowe). Wbrew zreformowanej epistemologii, która zdaniem T. ogranicza uzasadnienie filoz. jedynie do danej tradycji rel., rezygnuje z podpierania przeświadczeń rel. dostępnymi wszystkim racjonalnym podmiotom świadectwami i argumentami. Jako realista kładzie akcent na rozróżnienie między rzeczywistością a naszym jej rozumieniem. Mogą się one utożsamiać, lecz przygodność tego stanu rzeczy niesie ze sobą wymóg racjonalnej dyskusji, która kierowana jest ideą obiektywnej, niezależnej od naszych teorii prawdy i rzeczywistości metafizycznej. To realistyczne stanowisko w epistemologii religii ma swój odpowiednik w samej religii w postaci uznania istnienia transcendentnego względem naszego poznania Boga. T. kontynuuje swoje dociekania z pracy Rozum i zaangażowanie (1973, wyd. pol. 1989), w której wystąpił przeciwko relatywizmowi, i broni obiektywnego pojęcia Boga, który nie może umrzeć, nawet jeżeli społ.-kulturowa „śmierć Boga” stałaby się rzeczywistością. Dzięki temu możliwe jest spotkanie na płaszczyźnie poznawczej teistów i ateistów, którzy zdolni są do racjonalnej dyskusji o przedmiocie swoich przekonań, nawet wówczas gdy ich istotne przeświadczenia nie są podzielane przez drugą stronę sporu. Relatywizm, antyrealizm i takie stanowiska teistyczne i ateistyczne, które odchodzą od właściwego, zdaniem T., akcentowania roli prawdy i rozumu w poznaniu rel., atakuje jako samoobalające się, czyli takie, których argumentację można z powodzeniem zastosować do nich samych, albo jako nieczyniące zadość adekwatnemu ujęciu faktów religijnych. Relatywizm musi uznawać swoje twierdzenia za uniwersalnie prawdziwe w tym sensie, w jakim odmawia prawdziwości uniwersalnej twierdzeniom poszczególnych tradycji religijnych. Zatem albo sam jest stanowiskiem błędnym, albo posługuje się podwójnym standardem w poznaniu. Religia nie powinna pozostawiać nauce świata obiektywnego, obie bowiem dotyczą tej samej rzeczywistości, co nie tylko rodzi możliwość konfliktu, ale i wspierania jednej przez drugą. Przykładem tego ostatniego jest teistyczne uzasadnienie racjonalności świata i, co za tym idzie, racjonalności badania naukowego. Z drugiej strony ludzkie poznanie rel. nie powinno ignorować poznania nauk., nawet jeżeli to ostatnie jest zdolne do adekwatnego wyjaśnienia wszelkich aspektów rzeczywistości. Ze względu na metafiz. zaangażowanie i atak na relatywizm, T. poświęcił w swoich dociekaniach wiele uwagi zagadnieniom filoz. teologii religii. Przeciwko należącym do zreformowanej epistemologii poglądom W. Alstona, że racjonalność wiary rel. chrześcijan może być obroniona przez odwołanie się do chrześc. praktyki mistycznej, czyli ustalonego w praktyce społ. rzetelnego sposobu tworzenia przekonań mistycznych o Bogu, argumentuje, że podkreślana przez niego autonomia praktyk tworzenia przekonań prowadzi do podzielenia naszego poznania w taki sposób, że wydaje się to uniemożliwiać realizację naszego roszczenia do prawdy obiektywnej, przekraczającej poszczególne praktyki poznawcze. Podobnie w stosunku do teologii religii J. Hicka, T. argumentuje, że odrzucenie przez tego ostatniego realizmu i kantowskiego punktu widzenia w epistemologii doświadczenia rel., odmawia chrześcijaństwu, jak i każdej innej religii, prawa do twierdzenia, że jest prawdziwą i wymagającą przyjęcia, w ten sposób podważając samą istotę religii. Zamiast traktować wszystkie religie jako różne i nieporównywalne ścieżki człowieka do tego samego Rzeczywistego Boga, powinno się wg T. badać, które twierdzenia różnych religii mogą być uzasadnione i racjonalnie utrzymane. Rozum a zaangażowanie, Warszawa 1989 Reality at Risk, Harvester 1980 The Shaping of Man, Oxford 1982 Understanding Social Science, New York 1985 Ideas of Human Nature, Oxford 1988 Rationality and Science, Oxford 1993 Rationality and Religion, Oxford 1998 Philosophy Matters, Oxford 2002. Marek Pepliński Religia. Encyklopedia PWN. T. 9 © Wydawnictwo Naukowe PWN SA strona 1