Nowe Sady (województwo podkarpackie)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nowe Sady
wieś
Ilustracja
Cerkiew obronna
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

przemyski

Gmina

Fredropol

Liczba ludności (2020)

381[2]

Strefa numeracyjna

16

Kod pocztowy

37-743[3]

Tablice rejestracyjne

RPR

SIMC

0602472[4]

Położenie na mapie gminy Fredropol
Mapa konturowa gminy Fredropol, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Nowe Sady”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Nowe Sady”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Nowe Sady”
Położenie na mapie powiatu przemyskiego
Mapa konturowa powiatu przemyskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Nowe Sady”
Ziemia49°38′04″N 22°44′32″E/49,634444 22,742222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Nowe Sady (do 1957 r. Hujsko[5], ukr. Військо, rus. Гуйско) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim, w gminie Fredropol[6][4].

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie przemyskim.

Wieś położona nad Wiarem u podnóża wzgórz Kalwarii Pacławskiej.

Części wsi[edytuj | edytuj kod]

Integralne części wsi Nowe Sady[6][4]
SIMC Nazwa Rodzaj
0602489 Młyny część wsi
0602495 Siedliska część wsi
0602503 Sokołów Dobromilski część wsi
0602510 Zawiar część wsi

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1444 r., kiedy nazywała się Osko i należała do królewszczyzn starosty przemyskiego. W XV w. powstała tu parafia prawosławna, której istnienie in villa Wujsko potwierdził w 1665 Jan Kazimierz. Wieś należała do starostwa przemyskiego w drugiej połowie XVI wieku[7], położona była na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi przemyskiej województwa ruskiego[8]. W 1772 r. wieś przyłączono do austriackich dóbr rządowych. Do 1778 r., istniała tu warzelnia soli, czerpiąca solankę ze studni o głębokości ponad 100 m a w XIX w. funkcjonował browar. W latach 80., XVII w. w części wsi zwanej Falkenberg osadzono w ramach kolonizacji józefińskiej kolonistów niemieckich. W 1921 r. wieś liczyła 136 domów i 788 mieszkańców (765 wyznania gr-kat, 9 rz-kat, 14 mojż.).

Za II Rzeczypospolitej gmina jednostkowa w powiecie dobromilskim w woj. lwowskim. 1 sierpnia 1934 weszła w skład nowo utworzonej zbiorowej gminy Nowosiółki Dydyńskie, w granicach której Hujsko utworzyło gromadę[9].

Podczas II wojny światowej gromadę Hujsko włączono do Generalnego Gubernatorstwa (dystrykt krakowski, Landkreis Przemysl), gdzie zostało siedzibą nowo utworzonej gminy Hujsko (3846 mieszkańców). Gromada Hujsko (w gminie Hujsko) w 1943 roku liczyła 708 mieszkańców[10].

Po wojnie wieś włączona do ZSRR, gdzie weszła w skład rejonu dobromilskiego w obwodzie drohobyckim. W maju 1948, w związku z korektą granicy państwową między Polską a ZSRR, wieś włączono z powrotem do Polski[11]. Z Hujska wysiedlono łącznie 152 rodziny, a zasiedlono je 111 osobami (36 rodzin) z Polski[12][13]. Hujsko włączono do gminy Rybotycze w powiecie przemyskim w województwie rzeszowskim[14]. 1 lipca 1952 Hujsko stanowiło jedną z 13 gromad gminy Rybotycze[15].

27 czerwca 1957 nazwę wsi zmieniono na Nowe Sady, włączając do miejscowości sąsiedni Falkenberg[5].

Kamienny obelisk na forytfikacji

Cerkiew[edytuj | edytuj kod]

Murowana cerkiew pw. św. Jerzego Męczennika zbudowana została prawdopodobnie w 1655, przebudowana w 1836, odnowiona w 1932.

 Osobny artykuł: Cerkiew św. Jerzego Męczennika w Nowych Sadach.
Zachowany grobowiec na cmentarzu w Nowych Sadach

Fortyfikacje[edytuj | edytuj kod]

Cerkiew zbudowana jest na wzgórzu kończącym grzbiet biegnący od Pacławia. W IX-XI w. było tu wczesnośredniowieczne grodzisko, górujące nad płaską równiną Wiaru. Od strony wsi (zachód, północ i wschód) fortyfikacje mają ok. 10 m wysokości. Z północnego zachodu prowadzi na górę droga, która przechodzi wąwozem przez fortyfikację i wydostaje się na majdan (urbanistyka) w pobliżu prezbiterium obecnej cerkwi. Na północno-wschodnim narożniku bastionu stoi kamienny obelisk z krzyżem łacińskim, bez żadnych napisów. Od strony grzbietu (południe) majdan osłonięty jest wałem ziemnym o wysokości ok. 5 m i odcięty przekopem, w znacznej części zasypanym.

Nagrobek otoczony płotkiem

Cmentarz[edytuj | edytuj kod]

Południową część fortyfikacji zajmuje stary cmentarz. Nieużywany w latach 1947-1989 został w większości zdewastowany. Najlepiej zachował się betonowy grobowiec (w latach 80. przez rozbitą ścianę widać było trumny i kości) i kilka żeliwnych krzyży. W latach 90. XX w. część nagrobków została odrestaurowana. Charakterystycznym elementem cmentarza są drewniane płotki wokół grobów.

Młyn wodny[edytuj | edytuj kod]

Ciekawym zabytkiem jest również młyn wodny, który również od kilkudziesięciu lat dysponuje silnikiem na olej napędowy oraz turbiną 2 w polsce, który zapewnia zapas mocy w przypadku małego poziomu wody w Wiarze. Młyn wodny jest nieczynny od 1997 roku, obecnie trwają prace modernizacyjne, które prawdopodobnie zostaną zakończone za około 2 lata. Po ich ukończeniu młyn ma zostać uruchomiony.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 89136
  2. ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 5 [dostęp 2022-01-22]
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 826 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
  5. ↑ a b Zarządzenie nr 144 Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 1957 r. w sprawie zmiany nazw niektórych miejscowości w województwach rzeszowskim i warszawskim (M.P. z 1957 r. nr 51, poz. 322)
  6. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. ↑ w świetle lustracji przeprowadzonej w latach 1564-1565, Mateusz Fac, Początki i kształtowanie się grodowego starostwa przemyskiego (z uwzględnieniem kompetencji starostów i majątku domeny monarszej pod ich zarządem do końca XVI wieku), w: Rocznik Historyczno - Archiwalny, T. XXI, Przemyśl 2010, s. 15.
  8. ↑ Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1] , Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. "Ziemie Ruskie" Rzeczypospolitej , Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 2.
  9. ↑ Lwowski Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 19, poz. 94.
  10. ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG.
  11. ↑ УКАЗ Президії Верховної Ради Української РСР (15 травня 1948 р.) ПРО ЗМІНИ В АДМІНІСТРАТИВНО-ТЕРИТОРІАЛЬНОМУ ПОДІЛІ МЕДИКІВСЬКОГО, ДОБРОМИЛЬСЬКОГО, НИЖАНКОВИЦЬКОГО І МОСТИСЬКОГО РАЙОНІВ ДРОГОБИЦЬКОЇ ОБЛАСТІ.
  12. ↑ APP, PUR Przemyśl, sygn. 9, Odpis Ogólnego Ostatecznego Protokołu przebiegu granicy państwowej między Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, k. 11–12.
  13. ↑ Zapałowski, A. (2016). Granica w ogniu: 35." Przemyska" Komenda Odcinka WOP w działaniach przeciw OUN i UPA w latach 1945-1948. Oficyna Wydawnicza Aspra-JR.
  14. ↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej (1948): Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948, s. 175.
  15. ↑ Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: według stanu na z dnia 1 VII 1952 r.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Stanisław Kłos – Podkarpackie – przewodnik, wyd. "Bosz" 2005
  • Stanisław Kryciński – Przemyśl i Pogórze Przemyskie, wyd. "Rewasz" 1997

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Fredropol
Wsie
Części wsi
Nieistniejące wsie

Herb gminy Fredropol

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nowe_Sady_(województwo_podkarpackie)&oldid=73133876”