Zmiany wprowadziła ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczania niektórych skutków kradzieży tożsamości.
Cel: ochrona przed kradzieżą tożsamości
Celem ustawy jest przede wszystkim zwiększenie ochrony przed nadużyciami wynikającymi z kradzieży danych i ograniczenia skali zjawiska wyłudzania środków finansowych poprzez zaciąganie zobowiązań finansowych na inną osobę (m.in. umowy kredytu, umowy pożyczki, umowy sprzedaży nieruchomości) bez wiedzy i zgody właściciela, a także zjawiska tzw. SIM swappingu, czyli wyrobienia duplikatu karty SIM, która może być potem użyta do nielegalnego autoryzowania transakcji.
Przeciwdziałaniu kradzieży tożsamości służyć ma przede wszystkim rozwiązanie przewidziane w art. 8 ustawy, zmieniającym ustawę o ewidencji, które umożliwi osobie, której dane dotyczą, nieodpłatne zastrzeżenie oraz cofnięcie zastrzeżenia numeru PESEL.
Po co zastrzegać numer PESEL?
=> Dzięki temu oszuści nie wykorzystają naszego numeru PESEL bez naszej wiedzy i zgody - np. nie wezmą kredytu na nasze dane, nie kupią sprzętu na raty, nie sprzedadzą nieruchomości, nie wyrobią duplikatu karty SIM, która może być potem użyta do autoryzowania transakcji wykonanych przez złodzieja w instytucji finansowej.
=> Ustawa zobowiązuje określone podmioty do weryfikacji zastrzeżenia przy czynnościach najbardziej narażonych na kradzież tożsamości. Od 1 czerwca 2024 r. instytucje finansowe (np. banki) będą miały obowiązek weryfikować, czy numer PESEL jest zastrzeżony przy zawieraniu np. umowy kredytu lub pożyczki. Do tego czasu osoba pełnoletnia może zastrzegać albo cofać zastrzeżenie numeru PESEL, ale konsekwencje prawne będą wyciągane dopiero wobec zdarzeń, które nastąpią od 1 czerwca 2024 r.. Czytaj więcej w LEX: Rola podmiotów rynku finansowego w ograniczaniu niektórych skutków kradzieży tożsamości >
=> Każda osoba będzie miała wgląd w historię tego, kto sprawdzał jej numer PESEL.
=> Nowe przepisy zdejmują też z osoby, która padła ofiarą przestępstwa, a zastrzegła numer PESEL, obowiązek dowodzenia, że to nie ona zaciągnęła zobowiązanie.
Gdzie będzie można zastrzec PESEL?
- w aplikacji mObywatel
- na stronie obywatel.gov.pl
- osobiście w dowolnym urzędzie gminy (potrzebny będzie papierowy wniosek, który można pobrać tutaj > lub uzyskać w urzędzie)
- banki krajowe, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe i poczta będą mogły wprowadzić możliwość zastrzeżenia za ich pośrednictwem numeru PESEL
16 listopada minister Cieszyński poinformował, że 17 listopada ruszy I etap projektu i na razie PESEL zastrzec można przez stronę obywatel.gov.pl lub osobiście w urzędzie.
Ile kosztuje zastrzeżenie numeru PESEL?
Zastrzeżenie numeru PESEL i cofnięcie zastrzeżenia będzie bezpłatne.
Czy można cofnąć zastrzeżenie numeru PESEL?
Tak. Możliwe będą następujące operacje:
- zastrzeżenie numeru PESEL.
- cofnięcie zastrzeżenia numeru PESEL.
- ustawienie automatycznego zastrzeżenia numeru PESEL.
- sprawdzanie historii weryfikacji numeru PESEL przez instytucje, firmy i osoby prywatne.
- podgląd historii zmian statusu.
Czytaj też: Uprawnienie banków do kopiowania dokumentów tożsamości >>
Ustawodawca określił również tryb zastrzegania numeru PESEL i cofania zastrzeżenia w przypadku osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych albo posiadającej ograniczoną zdolność, a także tryb zastrzegania numeru PESEL w przypadku niemożności złożenia wniosku o zastrzeżenie numeru PESEL spowodowanej chorobą, niepełnosprawnością lub inną niedającą się pokonać przeszkodą.
Rejestr poprowadzi minister właściwy do spraw informatyzacji
Na podstawie dodawanych do ustawy o ewidencji art. 23a–23c minister właściwy do spraw informatyzacji będzie prowadził rejestr zastrzeżeń numerów PESEL. Rejestr ten będzie prowadzony w systemie teleinformatycznym. Każdy zainteresowany będzie mógł przy użyciu usługi elektronicznej udostępnionej przez ministra właściwego do spraw informatyzacji nieodpłatnie zweryfikować informację o aktualnym zastrzeżeniu numeru PESEL albo zastrzeżeniu numeru PESEL we wskazanej przez weryfikującego chwili.
Czytaj też: Kiedy zgłaszać naruszenie przepisów o ochronie danych osobowych? >>
Nowe uprawnienia obywateli i nowe obowiązki instytucji
W zmianach do ustawy o ewidencji przewidziano stworzenie usług, które umożliwią osobie, której dane będą przetwarzane w rejestrze zastrzeżeń numerów PESEL, wgląd do jej danych przetwarzanych w rejestrze oraz wgląd do informacji kto i kiedy weryfikował czy jej numer PESEL jest zastrzeżony. E-usługa wglądu do danych przetwarzanych w rejestrze zastrzeżeń numerów PESEL umożliwi osobie, której dane będą przetwarzane uzyskanie zaświadczenia, zawierającego pełny albo częściowy odpis danych dotyczących tej osoby przetwarzanych w rejestrze.
Ustawa przewiduje, że obywatele nie będą obciążani za zobowiązanie, które zostało zaciągnięte bez ich wiedzy mimo istniejącego zastrzeżenia numeru PESEL. Podsekretarz stanu w Ministerstwie Cyfryzacji Paweł Lewandowski tłumaczył w czasie prac parlamentarnych, że podmioty jak banki, instytucje kredytowe lub notariusze przed zawarciem umowy lub podjęciem czynności będą musiały sprawdzać w rejestrze, czy PESEL danej osoby został zastrzeżony.
Weryfikacja zastrzeżenia numeru PESEL będzie też konieczna w przypadku wypłat gotówki, które pojedynczo lub jako suma wypłat dokonanych w danym dniu w placówce bankowej jednego dnia będą przekraczać trzykrotność minimalnego wynagrodzenia.
Lewandowski: To tylko jeden z elementów pakietu
W Senacie wiceminister Lewandowski podkreślał, że ta ustawa jest przede wszystkim jednym z elementów pakietu, który ma chronić obywateli przed nadużyciami wobec nich w internecie. "Inne działania, które proponujemy - nie w tej ustawie, ale w kolejnych ustawach, które będą procedowane – to jest m.in. możliwość nałożenia nowych obowiązków na operatorów telekomunikacyjnych, tak by wychwytywali pewne schematy SMS-ów, przez które najczęściej naciągani są obywatele" - mówił wiceminister.
Czytaj też: RPO: Trzeba zapobiegać kradzieży tożsamości, ale co z jawnością PESEL-u?>>
Ustawa zawiera też zmiany dla kierowców
W ustawie o zastrzeganiu PESEL rząd zawarł zmiany obejmujące m.in. przyspieszenie zwrotu prawa jazdy kierowcom w przypadku umorzenia postępowania administracyjnego bez konieczności angażowania organów samorządu, zastąpienie obowiązku zawiadamiania starosty o nabyciu pojazdu obowiązkiem rejestracji pojazdu, zniesienie obowiązku oklejania szyby pojazdu nalepkami uprawniającymi do wjazdu do strefy czystego transportu, czy też możliwość elektronicznego zwrotu zatrzymanego dowodu rejestracyjnego stacji kontroli pojazdów.
Czytaj w LEX: Uprawnienie banków do kopiowania dokumentów tożsamości >
Określona zostanie też sztywna wysokość kary pieniężnej za niezarejestrowanie pojazdu oraz zawiadomienie o zbyciu pojazdu. Obecnie musi mieścić się w widełkach od 200 do 1 tys. zł. Po zmianie będzie to 500 zł dla właściciela pojazdu, który w terminie 30 dni nie złożył wniosku o rejestrację pojazdu, oraz 250 zł dla właściciela pojazdu zarejestrowanego, który nie zawiadomił starosty o zbyciu pojazdu.
Ponadto zmiany mają ułatwić dostęp obywateli do informacji zgromadzonych w ogólnopolskiej bazie danych o umowach ubezpieczeń komunikacyjnych prowadzonych przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny, w tym w aplikacji mObywatel. Pozwoli to uczestnikom wypadku czy kolizji na natychmiastowe sprawdzenie umów ubezpieczeniowych uczestników zdarzenia.
Czytaj też: Od 14 lipca aplikacja mObywatel jest dokumentem tożsamości >